مسعود دانش‌منش- این روز‌ها دفتر امور چاپ و نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در تدارک برگزاری بیستمین دوره «جشنواره ملی چاپ» است؛ رویدادی که امسال به دلیل شیوع کرونا از تاریخ همیشگی خود در ۱۱ شهریور به زمستان منتقل و با نمایشگاه مجازی کتاب تهران همزمان شد. ۱۱ شهریور مصادف با روز ملی صنعت چاپ بود، اما اتفاق ویژه، حضور یک استاد ادبیات فارسی در جمع داوران جشنواره است؛ اقدامی که به نظر می‌رسد در ادامه تغییر رویکرد جشنواره از سال قبل صورت گرفته و توجه بیشتر به ابعاد فرهنگی حوزه چاپ را به دنبال داشته است.
پیوند هویت ملی با زبان فارسی
رویداد صنعتی به نام جشنواره ملی چاپ، با دعوت از دکتر اسماعیل امینی، شاعر، پژوهشگر و مدرس ادبیات به پاسداشت زبان فارسی توجه نشان داده است. امینی در گفتگو با «جوان» با اشاره به اینکه صنعت چاپ با زیبایی‌شناسی مرتبط است، گفت: در بسته‌بندی و تبلیغات، علاوه بر اینکه گرافیک و طراحی در جلب مشتری تأثیر دارد، توجه به سلامت زبان فارسی و انتخاب‌های زیبا حتی در حد انتخاب رسم‌الخطی زیبا، نشانگر ذوق، هنر و به ویژه نشانگر احترامی است که آن تولیدکننده برای مصرف‌کننده قائل می‌شود.
این استاد و منتقد ادبی درباره اینکه چطور می‌توان سایر رویداد‌ها در زمینه‌های مختلف را در پیوند با زبان فارسی بازتعریف کرد، با بیان اینکه زبان فارسی ابزار ارتباط و اطلاع‌رسانی است و علاوه بر آن برای ما جنبه هویتی هم دارد، توضیح داد: بخش عمده‌ای از فرهنگ و پیشینه ما از طریق متون ادبی به دست‌مان رسیده است. همچنین زبان فارسی برای جامعه جهانی، ترجمان گنجینه عظیمی از فرهنگ انسانی است. وی افزود: در روزگاری که به نظر می‌رسد مسائل اقتصادی یا سیاسی در اولویت هستند، گاهی ممکن است تصور شود صحبت از سلامت و زیبایی زبان فارسی جایی ندارد، اما اگر از جنبه دیگر نگاه کنیم، یعنی زبان فارسی را یکی از ارکان هویت ملی ببینیم و آن را عامل پیوستگی درون مرز‌های خودمان، همچنین معرف ما به عنوان صاحبان یک گنجینه فرهنگ بشری بدانیم، اهمیتش را متوجه می‌شویم.
امینی گفت: جنبه دیگر درباره کسانی است که در شغل خود به نحوی با زبان فارسی ارتباط دارند مثل گویندگان، گزارشگران ورزشی، مطبوعاتی‌ها، کسانی که به کار تبلیغات محیطی مشغولند، مترجم‌ها و نویسندگان متون خبری، نامه‌های اداری، اسناد و قوانین. به نظر من کارشناسان و مدرسان ادبیات و زبان فارسی باید به این جنبه‌های کاربردی زبان فارسی توجه کنند تا به این ترتیب ما بتوانیم یک پویش سراسری در اهتمام به نگهداری و پیراستن زبان فارسی داشته باشیم.
غفلت دانشگاه در پژوهش تعامل صنعت و زبان فارسی
عضو هیئت داوران جشنواره ملی چاپ درباره اهداف خود از حضور در این رخداد گفت: در جلساتی که با فعالان صنعت چاپ داشتم، متوجه شدم در این صنف دو نگاه متفاوت وجود دارد؛ عده‌ای گلایه دارند مقررات مربوط به حفظ حریم‌های زبان فارسی، در روال اداری صدور مجوز و تصویب طرح‌ها مانع و اشکال ایجاد می‌کند که به نظر من تا حدی حق دارند ولی نگاه گروه دیگری این است که موضوع چاپ و بسته‌بندی و تبلیغات یک تکیه‌گاه فرهنگی دارد، یعنی می‌خواهند اعتماد مخاطب خود را جلب کند. بخش مهمی از جلب اعتماد هم توجه کردن به جنبه‌های مختلف زیبایی‌شناسی از جمله مسئله محتواست؛ اینکه از چه طرح‌هایی، چه جملاتی و چه شیوه نامگذاری استفاده می‌شود. یک هدف من همین است که توجه فعالان این حوزه به ویژه طراحان برچسب‌ها، بسته‌بندی‌ها و تبلیغات تجاری و صنعتی را به پاسداشت زبان فارسی جلب کنم. هدف دیگر، کار تخصصی و مورد علاقه خودم است؛ اینکه ما دوستداران زبان فارسی و دانش‌آموختگان و متخصصان این رشته، چه تعاملی می‌توانیم به لحاظ علمی و حرفه‌ای با فعالان صنعت چاپ داشته باشیم؟ آیا موضوعی برای پژوهش‌های دانشگاهی در قالب مقاله علمی، پایان‌نامه و رساله در این حوزه که مغفول بوده وجود دارد؟ آیا می‌توانیم این موضوعات را برای مطالعه کردن در دانشکده‌های ادبیات به پژوهشگران و دانشجویان بسپاریم؟
امینی در پاسخ به این سؤال که تا چه حد کیفیت چاپ و بسته‌بندی را در جذب مخاطب و ترویج کتابخوانی مؤثر می‌دانید، گفت: کاملاً می‌توانیم بین ناشرانی که به طراحی، صفحه‌آرایی، زیبایی و شیوایی زبان اهمیت می‌دهند و آن‌هایی که بی‌اعتنا هستند و شلخته کار می‌کنند، خطی بکشیم، حتی در مطبوعات و خبرگزاری‌ها نیز همین دسته‌بندی وجود دارد. اگرچه به نظر من در جلب مخاطبان حرفه‌ای تأثیر چندانی ندارد ولی برای کسانی که در خرید و انتخاب کتاب حرفه‌ای نیستند، بسیار تأثیرگذار است. وی افزود: توجه به سلامت زبان و کیفیت کار احترام به مخاطب محسوب می‌شود.
رشد صنعت نشر سلیقه‌ها را بالا می‌برد
در همین رابطه حسن مستقیمی، مدیر فنی باسابقه سازمان‌های انتشاراتی در گفتگو با «جوان» با اشاره به اینکه اغلب دانش و آگاهی ناشر و طراح درباره مسائل فنی چاپ کافی نیست، بر لزوم وجود فرهنگ مشاوره تخصصی برای استفاده بهینه از امکانات تولید و چاپ تأکید کرد. مستقیمی افزود: جزئیاتی مانند نوع کاغذ، انتخاب دستگاه چاپ، نحوه خروجی، اِعمال شناسنامه رنگی مشتریان و پوشش‌های پس از چاپ روی محصول نهایی اثرگذار است و باید در هماهنگی کامل با نوع چاپ و ماهیت محصول باشد و از ابتدا درست طراحی شود ولی عموماً ناشران به این جزئیات و انتخاب‌ها توجهی ندارند.
مستقیمی با بیان اینکه برای پیشرفت در صنعت چاپ لازم است ابتدا مشتری خود را محترم بداند تا احترام متقابل شکل بگیرد، عنوان کرد: چنانچه مشتری با مشخصات سفارش خود و مطالبات بحقش آشنا باشد، در بین پیمانکاران نیز رقابت سالمی برای برطرف کردن این نیاز شکل می‌گیرد و اتفاق نهایی محصولی با کیفیت مطلوب خواهد بود. این کارشناس معتقد است: در دنیا رقابت جدی در این زمینه وجود دارد و بسیاری از مخاطبان هنگام خرید وجود مهر یا علائم استاندارد را متناسب با مصرف خودشان در شناسنامه کتاب‌ها بررسی می‌کنند، به عنوان مثال در مورد کتاب‌های کودکان ممکن است خردسال کاغذ کتاب را با وجود مواد سرطان‌زا به دهان ببرد و نیاز باشد که استاندارد خاصی در کاغذ و مرکب رعایت شده باشد.
وی با طرح اینکه اگر صنعت چاپ رشد کند، سلیقه و توقع مخاطب نیز بالاتر می‌رود، تصریح کرد: در دنیا صاحبان صنایع پیشرو در چاپ تلاش می‌کنند به تولیدکنندگان محتوا آخرین دستاورد‌های خود را معرفی کنند تا برای سرمایه‌گذاری خود بازار ایجاد کنند، ضرورت دارد ما نیز تحقیق کنیم که بدانیم نقطه تلاقی صنعت چاپ با تولید محتوا کجاست.
منبع: روزنامه جوان
