زهرا هنربخش- حق والدین حقوقی است که رعایت آن از طرف فرزندان نسبت به پدر و مادر قرار گرفته است. رعایت حق والدین، از جمله سفارشات اخلاقى دین مبین اسلام است و در قرآن، احادیث و روایات نیز بر آن تأکید بسیار شده است، به‌طوری‌که در قرآن کریم نیکوکاری نسبت به پدر و مادر پس از عبادت خداوند و نهى از شرک ورزیدن به او توصیه شده و سپاسگزارى از پدر و مادر با شکرگزارى از خداوند متعال مقارن شده است؛ البته باید توجه داشت که اطاعت از والدین نباید به مخالفت از پروردگار یکتا بینجامد. اهمیت این سفارش‌ها می‌تواند به دلیل زحمات بسیار والدین برای فرزندان و به ویژه مادر در هنگام بارداری، شیردهی و تربیت فرزندان باشد و اینکه پدر و مادر به نوعی سبب ظاهری در هستی یافتن و وجود فرزندان هستند.
نیکی به پدر و مادر در کنار توحید و یکتاپرستی
اهمیت احترام به پدر و مادر و نیکی کردن به آن‌ها آنقدر بالاست که خداوند در قرآن کریم ۹ مورد از آن را ذکر کرده است و همچنین در سه جا، نیکی به پدر و مادر را در کنار توحید و یکتاپرستی ذکر می‌کند: «و اعبدوا الله ولاتشرکوا به شیئا و بالوالدین احسانا؛ و خدا را بپرستید، و هیچ چیز را همتای او قرار ندهید و به پدر و مادر نیکی کنید.» (نساء، آیه ۳۶ - بقره، آیه ۸۳ - انعام، آیه ۱۵۱)
در سه جای دیگر نیز، نیکی به پدر و مادر به‌عنوان توصیه الهی مطرح شده است: «و وصینا الانسان بوالدیه حسنا؛ ما به انسان توصیه کردیم که به پدر و مادرش نیکی کند.» (عنکبوت، آیه ۸ - لقمان، آیه ۱۴ - احقاف، آیه ۱۱۵)
سه مورد نیز، گرامیداشت و احسان به والدین را از زبان پیامبران الهی (ع) بیان نموده است: «ربنا اغفرلی و لوالدی و للمؤمنین یوم یقوم الحساب؛ پروردگارا! من و پدر و مادرم و همه مؤمنین را در آن روزی که حساب برپا می‌شود بیامرز.» (ابراهیم، آیه ۴۱ - مریم، آیه ۳۲ - نوح، آیه ۲۸)
در بسیاری از احادیث و روایات نیز بر حقوق والدین و احترام به آن‌ها به ویژه مادران تأکید شده است. پیامبر گرامی اسلام (ص) مادر رضاعى خود را بسیار بزرگ می‌داشت و کسانى را که با والدین خود خوش رفتارى می‌کردند، تکریم می‌نمود؛ البته در احادیث نیز، همچون قرآن، تأکید شده که اطاعت از والدین حتى اگر مشرک باشند، شامل مواردی است که معصیت خداوند نباشد و این به معناى سقوط حق پدر و مادر نیست.
اسلام حساب ویژه‌ای برای والدین باز کرده است
در مباحث حقوقی، رسالت فرهنگی قوه‌قضائیه پیوند دادن مباحث حقوقی جامعه با حوزه‌های اجتماعی و شرایط حاضر در جامعه ماست. باید توجه داشت که افزایش و گسترش زندگی شهری و پیشرفت فناوری‌های جدید سبب شده تا روابط اعضای خانواده نیز تحت تأثیر این موضوع قرار گیرد. در واقع گسترش وسایل ارتباط جمعی و افزایش تمایل به استفاده از فضای مجازی در سنین پایین، احساس نیاز به تقویت عقاید و ارزش‌های دینی در سنین کودکی و نوجوانی را افزایش می‌دهد و سهم بسیاری در تشکیل و تثبیت شخصیت انسان‌ها در سنین پایین دارد. فرزندان وظیفه دارند از پدر و مادر خود اطاعت نمایند و به آن‌ها احترام بگذارند و پس از رسیدن به سن قانونی، در صورت نیاز والدین و در صورت داشتن تمکن مالی باید نفقه آنان را طبق مقررات مربوط به نفقه اقارب پرداخت کنند.
اسلام از نظر حقوقی حساب ویژه‌ای برای والدین باز کرده، در روایات نیز آمده است که اگر پدر و مادری از فرزندان خود راضی باشند، سبب خیر و برکت و عاقبت‌بخیری فرزندان می‌شود و اگر والدین در حق فرزندان خود دعا کنند، خداوند متعال نیز به دعای آن‌ها توجه خاصی می‌نماید و در مقابل نیز اگر والدین از فرزندان ناراضی باشند و خدایی نکرده آن‌ها را نفرین کنند، امکان دارد خداوند بر فرزندانی که اینگونه سبب ناراحتی والدین می‌شوند، قهر و غضب نماید.
محبت‌های بی‌دریغ والدین را نادیده نگیریم
گاهی میان والدین و فرزندان اختلافاتی به وجود می‌آید که ناشی از سلایق آن‌ها می‌باشد، در این صورت باید هر دو طرف مراعات یکدیگر را نمایند تا این اختلاف سلیقه‌ها به موارد دیگر در خانواده سرایت نکند. هیچ کس به اندازه پدر و مادر نسبت به فرزند نزدیک نبوده و مهربان نمی‌باشد، در دوران کودکی و ناتوانی این پدر و مادر هستند که با محبت‌های بی‌دریغ و الطاف بی‌منت و مهربانی‌های بی‌پایان از این موجود ضعیف نگهداری می‌نماید و همه هستی خود را فدای او می‌سازند تا او به تدریج بزرگ شود و بتواند روی پای خود بایستد. به ویژه مادر که از شیره جان خویش برای فرزند مایه می‌گذارد، به‌طوری‌که هیچ کس دیگر حاضر نیست چنین فداکاری و گذشتی در حق دیگری نماید. تنها مادر است که این کار را از روی عشق و علاقه و اشتیاق انجام می‌دهد و رنج و درد و غم و گرفتاری زمان بارداری را به خاطر فرزندش تحمل می‌کند. زحمات و محبت‌های پدران و مادران بر کسی پوشیده نیست و اگر فرزندی به جایگاه و مقامی می‌رسد، باید بداند که همه از لطف پروردگار و زحمات و مشقت‌هایی است که پدر و مادر برایش می‌کشند.
هر قدر به والدین احترام بگذاریم باز هم کم است
در آخر باید توجه داشت که اسلام برای پدر و مادر دنیایی زیبا خلق کرده است، دنیایی که در آن همه افراد باید به پدر و مادر احترام و تعظیم نمایند، به ویژه مادر که بخش بزرگی از سعادتمندی فرزندان توسط اوست. او در برابر فرزندان، محترم است و این احترام دستور مؤکد اسلام می‌باشد. احترامی که فراتر از احترام پدر است. از حضرت رسول اکرم (ص) پرسیده شد که حق پدر چیست؟ حضرت فرمودند: «اینکه او را اطاعت نمایی تا زنده است.» سؤال کردند: حق مادر چیست؟ حضرت فرمودند: «هیهات، هیهات، اگر به عدد ریگ‌های بیابان و قطره‌های باران در خدمت مادر بایستند، معادل با یک روزی که در شکم او بوده، نخواهد بود.» پس شکرگزار والدین خود باشیم؛ به اندازه‌ای که برایمان زحمت کشیده‌اند و نمی‌توانیم قدردانی کنیم؛ مگر با توفیق خداوند مهربان و توجه و احترام به این دو موجود عزیز و زحمتکش!
کارشناس ارشد حقوق جزا
منبع: روزنامه جوان
