وظایف دولت و ملت نسبت به یكدیگر در قانون اساسی

در قانون اساسي ايران ملت سه وظيفه اصلي (انتخاب و پرداخت ماليات و نظارت) بر دولت دارد، هرچند حقوق ديگري نيز دارد كه در اين مقاله اشاره نشده است.
همچنين دولت به معني قوه مجريه نيز وظايف متعددي نسبت به مردم دارد كه عمده آن مستقيم و بعضي نيز تبعي است.
اين وظايف به مادي و معنوي تقسيم ميگردد و در زمينههاي فرهنگي، اجتماعي،اقتصادي، سياسي، امنيتي و نظامي و... به شرح ذيل ميباشد:
همچنين وظايف ديگري در سند چشمانداز 20 ساله سياستهاي مصوب مجمع تشخيص مصلحت نظام، برنامههاي توسعه 5 ساله، بودجههاي سالانه و ساير قوانين عادي به عهده دولت ميباشد كه خارج از اين نوشته ميباشد.

وظايف دولت نسبت به ملت
اصل 3:
- ايجاد محيط مساعد براي رشد فضائل اخلاقي بر اساس ايمان و تقوي و مبارزه با كليه مظاهر فساد و تباهي
- آموزش و پرورش و تربيت بدني رايگان براي همه در تمام سطوح و تسهيل و تعميم آموزش عالي
- تقويت روح بررسي و تتبع و ابتكار در تمام زمينههاي علمي، فني، فرهنگي و اسلامي از طريق تأسيس مراكز تحقيق و تشويق محققان
- طرد كامل استعمار و جلوگيري از نفوذ اجانب
- محو هر گونه استبداد و خودكامگي و انحصارطلبي
- تأمين آزاديهاي سياسي و اجتماعي در حدود قانون
- مشاركت عامه مردم در تعيين سرنوشت سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي خويش
- رفع تبعيضات ناروا و ايجاد امكانات عادلانه براي همه درتمام زمينههاي مادي و معنوي
- ايجاد نظام اداري صحيح و حذف تشكيلات غيرضرور
- تقويت كامل بنيه دفاع ملي از طريق آموزش نظامي عمومي براي حفظ استقلال و تماميت ارضي و نظام اسلامي كشور
- پيريزي اقتصاد صحيح و عادلانه طبق ضوابط اسلامي جهت ايجاد رفاه و رفع فقر و برطرف ساختن هر نوع محروميت در زمينههاي تغذيه و مسكن و كار و بهداشت و تعميم بيمه
- تأمين خودكفايي در علوم و فنون، صنعت، كشاورزي،امور نظامي و مانند اينها
-تأمين حقوق همه جانبه افراد از زن و مرد و ايجاد امنيت قضايي عادلانه براي همه و تساوي عموم در برابر قانون
-توسعه و تحكيم برادري اسلامي و تعاون عمومي بين همه مردم
-تنظيم سياست خارجي كشور بر اساس معيارهاي اسلام، تعهد برادرانه نسبت به همه مسلمانان و حمايت بيدريغ از مستضعفان جهان
اصل 8:
- امر به معروف و نهي از منكر
اصل9:
حفظ آزادي و استقلال و وحدت و تمايت ارضي كشور
اصل16:
-تدوين زبان عربي در دوره راهنمايي تا پايان دوره متوسطه
اصل21:
تضمين حقوق زنان با اقدامات ذيل
ايجاد زمينههاي مساعد براي رشد شخصيت زن و احياي حقوق مادي و معنوي او
حمايت مادران به خصوص در دوران بارداري و صفات زنانه و حمايت از كودكان بيسرپرست
ايجاد دادگاه صالح براي حفظ كيان و بقاي خانواده
ايجاد بيمه خاص بيوهگان و زنان سالخورده و بي سرپرست
اعطاي قيموميت فرزندان به مادران شايسته در جهت غبطه آنها در صورت نبودن ولي شرعي
اصل 28:
دولت موظف است با رعايت نياز جامعه به مشاغل گوناگون براي همه افراد امكان اشتغال به كار و شرايط مساوي را براي احراز مشاغل ايجاد نمايد.
اصل 29:
دولت بايد از محل درآمدهاي عمومي و حاصل از مشاركت مردم خدمات و حمايتهاي مالي مذكور را براي برخورداري از تأمين اجتماعي از نظر بازنشستگي، بيكاري، پيري، از كارافتادگي، بيسرپرستي، در راه ماندگي، حوادث و سوانح و نياز به خدمات بهداشتي و درماني و مراقبتهاي پزشكي به صورت بيمه و... را براي همه فراهم نمايد.
اصل30:
آموزش و پرورش رايگان براي همه ملت تا پايان دوره متوسطه و گسترش وسايل تحصيلات مالي تا سرحد خودكفائي كشور
اصل 31:
فراهم كردن زمينه داشتن مسكن متناسب با نياز به خصوص روستانشينان و كارگران
اصل41:
تابعيت كشور ايران حق مسلم هر فرد ايراني است و دولت نميتواند آن را سلب كند مگر به درخواست وي.
اصل49:
گرفتن ثروتهاي حرام ناشي از ربا، غصب، رشوه، اختلاف، سرقت، قمار، سوء استفاده از موقوفات، سوء استفاده از مقاطعه كاريها و معاملات دولتي، فروش زمينهاي موات و مباحات اصلي، داير كردن اماكن فساد و ساير موارد غيرمشروع با حكم دادگاه و رد به صاحبان حق
اصل52:
تهيه بودجه سالانه كل كشور و ارائه به مجلس جهت تصويب
اصل53:
تمركز كليه دريافتهاي دولت در حسابهاي خزانهداري كل و پرداخت در حدود اعتبارات مصوب
اصل79:
كسب مجوز محدود و كمتر از 30 روز از مجلس در برقراري حكومت نظامي در حالت جنگ و شرايط اضطراري
اصل80:
اخذ و دادن وام يا كمك بدون عوض داخلي و خارجي با تصويب مجلس
اصل81:
ممنوعيت دادن امتياز تشكيل شركتها و مؤسسات تجاري و صنعتي و كشاورزي و معاون و خدمات به خارجيان
اصل82:
ممنوعيت استخدام كارشناسان خارجي مگر در موارد ضرورت با تصويب مجلس
اصل103:
رعايت تصميمات شوراها توسط استانداران، فرمانداران، بخشداران و ساير مقامات دولتي
اصل122:
مسئوليت رئيسجمهور در برابر ملت و رهبر و مجلس
اصل123:
ابلاغ مصوبات مجلس و نتايج همهپرسي توسط رئيس جمهور
اصل125:
امضاء عهدنامهها، مقاولهنامهها، موافقتنامهها و قراردادهاي ايران با ساير دولتها و پيمانهاي بينالمللي پس از تصويب مجلس با رئيس جمهور يا نماينده قانوني اوست
اصل151:
فراهم كردن برنامه و امكانات آموزش نظامي براي همه افراد كشور
البته بايد بدانيم كه ملت در قانون اساسي داراي حقوق ديگري نيز هست كه مستقيماً برعهده دولت نيست مثل برخورداري از حقوق مساوي، مصونيت از تعرض و دستگيري، ممنوعيت تفتيش عقايد و كنترل نامهها و مكالمات و شكنجه و هتك حرمت، حق تشكيل احزاب، تعيين محل اقامت و دادخواهي و مالكيت و...
ب – وظايف ملت
(رأي و ماليات و نظارت (از طريق امر به معروف) شكايت به اصل 90 – شكايت به ديوان عدالت اداري)
اصل 6- اداره امور كشور به اتكا آراي عمومي از طريق انتخابات رئيس جمهور، نمايندگان مجلس، اعضاي شوراها و ... يا از راه همه پرسي است.
اصل8- امر به معروف و نهي از منكر وظيفهاي است همگاني و متقابل بر عهده مردم نسبت به يكديگر، دولت نسبت به مردم و مردم نسبت به دولت
اصل 51- پرداخت ماليات
اصل59- شركت در همه پرسي در مسائل مهم اقتصادي، سياسي، اجتماعي و فرهنگي پس از تصويب مجلس
اصل 90- شكايت از طرز كار قوه مجريه به مجلس
اصل114 – انتخاب رئيس جمهور براي مدت چهار سال
اصل117- انتخاب رئيس جمهور در مرحله دوم براي مدت چهار سال
اصل 173- شكايت و تظلم و اعتراض نسبت به مأمورين يا واحدها يا آئيننامههاي دولتي به ديوان عدالت اداري