به گزارش نما به نقل از پايگاه اطلاع‌رساني دفتر مقام معظم رهبري، متن زير گفتگويي است با «حجت‌الاسلام و المسلمين محمد رضايي» درباره صحت و سقم استفتائاتی موسوم به «شهرسازی» است.
بخش عمده‌ای از تماس‌های مردم با دفتر مقام معظم رهبری، ناظر بر استفتائات شرعی است؛ پرسش‌هایی در حیطه‌ی احكام فردی كه مقلدین آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای از دفتر ایشان می‌پرسند.
به همین جهت دفتر ویژه‌ای به نام «دفتر استفتائات و مطالعات فقهی» پیگیری این امور را عهده‌دار شده است. اما فعالیت‌های این دفتر و روند پاسخگویی به سؤالات شرعی چگونه است؟
متن گفتگو به شرح زير است:
* اخیراً در رسانه‌ها و سایت‌ها مطلبی به عنوان استفتائات معماری و شهرسازی از رهبر انقلاب منتشر شده كه صحت و سقم آن، مورد سؤال برخی از مخاطبین پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR بوده است. نظر شما در این‌باره چیست؟
بنده هم مشاهده كردم. اولاً باید بگویم كه این مطالب در قالب استفتاء نمی‌گنجد و اصلاً استفتاء نیست. نكته‌ی دوم این‌كه انتساب این پاسخ‌ها به رهبر انقلاب و دفتر استفتائات ایشان صحیح نیست.
بنده تكذیب می‌كنم كه پاسخ به این سؤال‌ها مربوط به رهبر انقلاب و یا دفتر استفتائات ایشان باشد. بنابراین پاسخ‌ها قابل تأیید نیستند و در مورد نسبت دادن آن‌ها به رهبر انقلاب غفلتی صورت گرفته كه حتماً باید جبران شود.
* در سخنان خود اشاره كردید كه این مطالب اصلاً استفتاء نیستند. لطفاً برای ما توضیح دهید كه استفتاء چیست؟
پرسش‌هایی وجود دارد كه پاسخ آن‌ها را باید در كتاب‌های تفسیری یا كلامی یا در كتاب‌هایی كه به مسائل اجتماعی و یا علوم دیگر می‌پردازد جستجو كرد. استفتاء اصطلاحاً مربوط به آن احكام شرعی می‌باشد كه یك مكلف باید بداند چگونه در مقام عمل رفتار كند. مكلف باید حكم الهی اعم از واجب، حرام، مستحب یا مكروه را در مورد سؤال خود بداند. البته بیشتر این سؤال‌ها در رابطه با عمل فردی مكلفین می‌باشد كه دفتر استفتائات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به این سؤال‌ها پاسخ می‌دهد.
اگر لازم شود برای برخی موضوعات كمیته‌ی تخصصی تشكیل می‌دهیم و یا از كارشناسان دستگاه‌های دولتی استفاده می‌كنیم. مثلاً برای پاسخ به سؤالاتی درباره‌ی جنین‌هایی كه دچار بیماری تالاسمی هستند از سازمان نظام پزشكی كمك گرفتیم و با چند متخصص این حوزه جلسه‌ی كارشناسی تشكیل دادیم.
* پرسش‌هایی كه به مسائل اجتماعی برمی‌گردد چطور پاسخ داده می‌شود؟
بخشی از این پرسش‌ها باید از سوی نهادهای ذی‌ربط پاسخ داده شود. بسیاری از این پرسش‌ها به آیین‌نامه‌های اجرایی دستگاه‌های قانون‌گذار یا اجرایی بازمی‌گردد. بعضی مسائل هم قضایی هستند كه مربوط به قوه‌ی قضائیه می‌شود كه این قوه باید وحدت رویه داشته باشد. این‌گونه موارد را رهبر انقلاب شخصاً پاسخ می‌دهند.
ما در دفتر استفتائات برخی موارد را پاسخ نمی‌دهیم؛ موضوعاتی مثل معماری و شهرسازی مربوط به سیاست‌گذاری شهری است و باید در شورای شهر یا در شورای تخصصی و علمی مورد بررسی قرار گیرد و مربوط به دفتر استفتائات نمی‌شود.
گاهی اوقات هم سؤالاتی برای یك سازمان درباره‌ی عمل فردی اعضای آن پیش می‌آید كه آن‌ها آن پرسش‌ها را برای ما ارسال می‌كنند و ما به آن‌ها پاسخ می‌دهیم. مثلاً تاكنون مجموعه‌ای از سؤالات مربوط به هلال احمر، شهرداری‌ها و اوقاف برای پاسخگویی به دست ما رسیده است.
* جنابعالی مدیر دفتر استفتائات و مطالعات فقهی دفتر مقام معظم رهبری هستید. دفتری كه ایجاد آن به دلیل شأن مرجعیت رهبر انقلاب است. جدای از آن‌چه فرمودید، به‌طور كلی این دفتر چه وظایفی را برعهده دارد؟
ما به صورت كلی دو نوع خدمت ارائه می‌كنیم؛ یكی انجام وظایف در قبال رهبر انقلاب است و دیگری خدماتی كه به مقلدین ایشان ارائه می‌كنیم. مثلاً دفتر، منابع مرتبط با موضوعات درس خارج فقه ایشان را جمع‌آوری كرده و خدمت‌شان ارائه می‌كند. همچنین خود دفتر استفتائاتی را تهیه می‌كند و برای پاسخگویی خدمت ایشان می‌فرستد. یا این‌كه برای پاسخگویی به استفتائات، درصورت لزوم در زمینه‌ی جمع‌آوری اطلاعات اولیه، فعالیت‌هایی انجام می‌دهد و حاصل این فعالیت‌ها را در اختیار ایشان قرار می‌دهد. رهبری هم با بررسی مطالب در نهایت نظر خودشان را در پاسخ به سؤالات اظهار می‌كنند.
اما بخش عمده‌ی فعالیت‌های دفتر استفتائات مقام معظم رهبری، مربوط به مقلدین ایشان است كه این خدمات در چند بخش ارائه می‌شود. یك بخش مربوط به آثار مكتوب است. تاكنون دو جلد «اجوبة الاستفتائات» و یك جلد «رساله‌ی آموزشی» و یك جلد «مناسك حج» و نیز جزواتی تخصصی از قبیل خمس، احكام مسافر و احكام روزه به چاپ رسیده و در اختیار عموم قرار گرفته است. علاوه بر این‌ها هم‌اكنون بالغ بر سه هزار استفتای جدید از رهبر انقلاب در دفتر استفتائات موجود است.
آن‌جاهایی كه نظر رهبر انقلاب مشخص است، پاسخ‌گویان ما بر اساس نظرات ایشان پاسخ می‌دهند اما در مواردی كه ما نظر روشنی از رهبر انقلاب نداشته باشیم، طبق دستوری كه خود ایشان فرموده‌اند بر اساس مبانی حضرت امام رحمه‌الله جواب می‌دهیم.
بخش دیگر وظایف دفتر استفتائات، پاسخ به سؤالات مكتوب و شفاهی است. پرسش‌های مكتوب از دو طریق ارسال پستی و اینترنتی به دست ما می‌رسد. اگرچه بیشتر سؤالات در حال حاضر از طریق اینترنت ارسال می‌شود. دفتر با توجه به كثرت پرسش‌ها، تعهد زمانی دارد كه حداكثر تا یك ماه به آن‌ها پاسخ دهد.
پاسخ به پرسش‌های شفاهی هم توسط بخش‌های مجزای خواهران و برادران در دو مركز تهران و قم انجام می‌شود.
* برای پاسخگویی به پرسش‌های مقلدین در سایر استان‌ها چه تدابیری اندیشیده شده است؟
با توجه به كثرت مقلدین حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، حجم دریافت استفتائات بالا است. مثلاً ما تنها توانسته‌ایم یك‌دهم از سؤالات ورودی به دفتر مقام معظم رهبری در همین ماه مبارك رمضان را پاسخ دهیم. به همین دلیل طرحی را در دست اجرا داریم كه دفاتر نمایندگی ولی‌فقیه در استان‌ها برای پاسخگویی به مقلدین تجهیز شوند تا سؤال‌كنندگان، پاسخ خود را از مركز استان خود دریافت كنند.
علاوه بر این دو مركز بزرگ پاسخگویی به سؤالات شرعی هم در كشور وجود دارد. یكی مركز ملی پاسخگویی با شماره تماس «۰۹۶۴۰» و دیگری آستان قدس رضوی با شماره تماس «۲۰۲۰». در حال حاضر حدود ۱۵۰ نفر از كارشناسان در مركز پاسخگویی به سؤالات شرعی آستان قدس مستقر هستند كه بنده با آن‌ها جلسات مستمر دارم و نظرات رهبر انقلاب را در اختیار آن‌ها قرار می‌دهم.
* آیا دفتر استفتائات كارگروه‌های تخصصی هم دارد؟
بله، یك ستاد استهلال در دفتر استفتائات وجود دارد كه این ستاد از پشتوانه‌ی یك گروه علمی برخوردار است. آن‌ها بر اساس یك سازوكار مشخص و با توجه به مبانی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، هم از روش‌های علمی به مشاهده می‌پردازند و هم از مشاهدات مردمی استفاده می‌كنند.
* آیا شما در حوزه‌های دیگر هم كارگروه‌های تخصصی دارید؟
اگر لازم شود برای برخی موضوعات كمیته‌ی تخصصی تشكیل می‌دهیم و یا از كارشناسان دستگاه‌های دولتی استفاده می‌كنیم. مثلاً درباره‌ی برخی پرسش‌های پزشكی یا مسائل پولی و بانكی یا به طور كلی در موضوعاتی كه برای ما ناشناخته است از متخصصین خارج از دفتر استفاده می‌كنیم. مثلاً ما برای پاسخ به سؤالاتی درباره‌ی جنین‌هایی كه دچار بیماری تالاسمی هستند از سازمان نظام پزشكی كمك گرفتیم و با چند متخصص این حوزه جلسه‌ی كارشناسی تشكیل دادیم. بنابراین سعی ما بر این است از نظرات متخصصین كشور برای شناخت موضوعاتی كه مورد نیاز ما هستند استفاده كنیم.
بنده تكذیب می‌كنم كه پاسخ به سؤال‌های موسوم به «استفتائات شهرسازی» مربوط به رهبر انقلاب و یا دفتر استفتائات ایشان باشد. بنابراین پاسخ‌ها قابل تأیید نیستند و در مورد نسبت دادن آن‌ها به رهبر انقلاب غفلتی صورت گرفته كه حتماً باید جبران شود.
* برخی از مقلدین اظهار می‌كنند كه در تماس با دفتر استفتائات برای یك پرسش دو پاسخ متفاوت دریافت كرده‌اند. این مسأله چگونه است؟
بله، حتی یك بار رهبر انقلاب به بنده فرمودند: «به ما گفتند این‌جا [دفتر استفتائات] دو جور پاسخ می‌دهند؛ شما بررسی كنید.» ما هم سازوكاری برای این مسأله تدارك دیدیم تا بفهمیم چه مقدارش واقعیت دارد. به همین دلیل تصمیم گرفتیم تا تمامی مكالمات ضبط و بررسی شود. علاوه بر این در جلساتی كه با كارشناسان پاسخ‌گو داریم، سعی می‌كنیم تا اگر احیاناً دو برداشت متفاوت درباره‌ی یك مسأله وجود داشته باشد، در این جلسات به شور گذاشته شود و به یك پاسخ برسیم.
اقدام دیگر ما برای یكسان‌سازی پاسخ‌گویی‌ها، طراحی جزوه‌ای بود تحت عنوان «پرسش‌های متداول» كه محتوای آن سؤالات رایجی است كه مردم به كرات می‌پرسند و ممكن است پاسخ‌ها را متفاوت ببینند. دقت كنید این‌گونه نیست كه ما تمام سؤالات را از رهبر انقلاب بپرسیم. این‌گونه پرسیدن در هیچ كجا مرسوم نیست. كلیات و اصول از مرجع تقلید سؤال می‌شود و مصادیق دیگر با آن اصول تطبیق پیدا می‌كند. بنابراین باید بگویم كه یك مقدار هم اختلاف نظر میان دو پاسخ‌گو امری طبیعی است. در حوزه‌ی بهداشت و درمان هم وقتی برای رسیدگی به حال یك بیمار، شورای پزشكی تشكیل می‌شود، نظر پزشكان متفاوت است. یكی بر انجام عمل جراحی تأكید می‌كند و دیگری بر عدم انجام عمل اصرار دارد. برداشت متفاوت دو كارشناس یك امر طبیعی است.
بخش دیگری از این مسأله هم به پرسش‌كننده برمی‌گردد. یعنی یك بار سؤالش را مطرح می‌كند و پاسخش را دریافت می‌كند اما در بار دوم مثلاً قیدی به سؤال اضافه می‌كند كه با وجود آن قید، پاسخ متفاوت می‌شود. یكی از دوستان كه در دفتر مقام معظم رهبری مشغول خدمت هستند یك بار به بنده گفت كه من به رهبر انقلاب گفتم یك سؤال را دو بار از دفتر استفتائات پرسیده‌ام و دو جواب متفاوت شنیده‌ام. می‌گفت آقا به من فرمودند: چرا دو بار پرسیدی؟
* پرسش دیگری كه در این زمینه مطرح می‌شود این است كه آیا پاسخ‌گویان، سؤالات را بر اساس مبانی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای پاسخ می‌دهند؟
آن‌جاهایی كه نظر رهبر انقلاب مشخص است، پاسخ‌گویان ما بر اساس نظرات ایشان پاسخ می‌دهند؛ چراكه تمام دوستان ما هم از باب تعبدی كه دارند و می‌دانند اگر پاسخی غیر از نظر ایشان به شنونده بدهند، پاسخ داده شده از نظر شرعی برای شنونده جواز عمل نیست و خلاف شرع هم هست. از نظر تشكیلاتی هم اعلام نظری غیر از نظر رهبر انقلاب به شنونده جرم محسوب می‌شود.
این دفتر منابع مرتبط با موضوعات درس خارج فقه حضرت آیت‌الله خامنه‌ای را جمع‌آوری كرده و خدمت‌شان ارائه می‌كند. همچنین خود دفتر استفتائاتی را تهیه می‌كند و برای پاسخگویی خدمت ایشان می‌فرستد. یا این‌كه برای پاسخگویی به استفتائات، درصورت لزوم در زمینه‌ی جمع‌آوری اطلاعات اولیه، فعالیت‌هایی انجام می‌دهد و در اختیار رهبری قرار می‌دهد.
اما در مواردی كه ما نظر روشنی از رهبر انقلاب نداشته باشیم، طبق دستوری كه خود ایشان فرموده‌اند بر اساس مبانی حضرت امام رحمه‌الله جواب می‌دهیم. البته ما به واسطه‌ی حضور بیست‌ساله در دفتر استفتائات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، دیگر بسیاری از موارد را از محضر ایشان سؤال كرده‌ایم یا اگر نتوانسته‌ایم بپرسیم، از نوشته‌های ایشان مسأله را استنباط كرده‌ایم.
* باتوجه به این‌كه به ایام حج نزدیك می‌شویم، دفتر استفتائات چه تدابیری برای پاسخگویی به سؤالات حجاج انجام داده است؟
یك شورای استفتائات مربوط به بعثه‌ی مقام معظم رهبری در سرزمین حج فعالیت می‌كند. اعضای این شورا همان اعضای شورای استفتای دفتر مقام معظم رهبری هستند. امسال اعضای شورای استفتاء برای پاسخگویی به مقلدین حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در مراسم حج، هم در مدینه، هم در مكه و همچنین در عرفات و مشعر و منی حضور دارند. البته بیشتر مراجعات به این شورا از سوی روحانیون كاروان‌ها است. معمولاً زائران با روحانیون كاروان‌ها مرتبط هستند و روحانی كاروان اگر پاسخ‌هایی را در اختیار نداشته باشد به دفتر بعثه مراجعه می‌كند. همچنین موارد خاصی هم وجود دارد كه خود روحانیون كاروان‌ها این افراد را به شورا ارجاع می‌دهند. اعضای این شورا با دفتر مقام معظم رهبری مرتبط هستند و حتی گاهی مواردی پیش آمده كه از آن‌جا سؤال را مطرح كردند و حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، خودشان پاسخ را داده‌اند.
* در پایان می‌خواهیم توصیه‌ی شما به مردم را بشنویم.
همان توصیه‌ای كه همیشه به مردم داریم این است كه حتی‌الامكان سؤالات خود را از امام جماعت مسجدشان و یا از دفاتر استانی بپرسند.
پرسش‌ها و پاسخ‌هایی درباره دفتر استفتائات آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای
پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری پرسش‌ها و پاسخ‌هایی درباره دفتر استفتائات آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای را منتشر كرد.
۱۳۹۲/۶/۳۰
