۵+۱ پاسخی متوازن به پیشنهاد ایران می‌دهد؟

به گزارش نما، مذاکرات دو روزه ایران و ۱+۵ (۲۳ و ۲۴ مهر) در مقر اروپایی سازمان ملل متحد در ژنو برگزار شد.

در این مذاکرات ایران پیشنهاد جدیدی را با عنوان " پایانی بر بحران غیرضروری و آغاز افق جدید"به طرف مقابل ارایه کرد که طرف مقابل از آن استقبال کرد، اما واکنش ۱+۵ به همین جا ختم شد و انتظار ایران برای دریافت پاسخی صریح و شفاف درباره پیشنهادش از ۱+۵ بی جواب ماند.

محمد‌جواد ظریف، رییس هیات ایرانی مذاکره‌کننده در ژنو با شرکت در نشست افتتاحیه مذاکرات پیشنهاد سه‌ مرحله‌ای ایران را ارایه کرد.

ایران هدف از ارایه این پیشنهاد را "تضمین حقوقش برای استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌یی که شامل فعالیت‌های غنی‌سازی و اطمینان از ماهیت صرفا صلح‌آمیز این برنامه است"، عنوان کرد.

ایران تاکید کرد که "گام‌ها باید هم‌وزن طراحی و اجرا شود و فضای مثبت مذاکرات نیز باید حفظ شود و از اجرای اقداماتی که به تشدید فضا و تخریب آن بینجامد خودداری شود".

مقامات ایرانی تصریح کردند که "توافق بر سر اهداف مشترک، گام پایانی، اقدامات اعتمادساز، نقشه راه و جدول زمانی اجرای توافق‌های (احتمالی) باید در کوتاه‌ترین زمان صورت گیرد."

به نظر می‌آید در برابر تحرک بسیار زیاد ایران به لحاظ کمی و کیفی، ۱+۵ در ژنو تنها شنونده بوده است. با این حال مذاکراتی که روزهای ۲۳ و ۲۴ مهر‌ماه در هوای پاییزی شهر بین‌المللی ژنو برگزار شد نکات مثبت و منفی در خود داشت که قابل بررسی است.

یکی از نکات مثبت مذاکرات ژنو، تیترها و جو رسانه‌ای مثبت به همراه موضع‌گیری‌های مثبت مسوولان مذاکراتی و مقامات کاخ سفید مهم‌ترین عناصری بودند که ۱+۵ را نسبت به مذاکرات قبلی با ایران در ژنو متفاوت ساخته بود.

نکته دیگر این مذاکرات که البته تا حدودی بی‌سابقه نبود، انتشار بیانیه مشترک میان دو طرف بود که به نتایج و توافق‌های به دست آمده در مذاکرات اشاره داشت. اما در آن نکته محتوایی خاصی که حاکی از نزدیک شدن مواضع دو طرف به یکدیگر باشد و یا ۱+۵ به موافقت یا مخالفت با پیشنهاد ایران یا بخش‌هایی از آن اشاره کرده باشد، نبود.

در عین حال نفس انتشار بیانیه مشترک با وجود یک دوره دو ساله تنش میان دو طرف و به نتیجه نرسیدن مذاکرات با نگاهی مثبت و رو به جلو قابل توجه بود.

برای اولین‌بار کاترین اشتون در کنفرانس خبری به سوال یک خبرنگار ایرانی پاسخ داد که باید دید این روند در نشست‌های بعدی استمرار پیدا می‌کند یا خیر.

اما مهم‌ترین نتیجه و نکته مثبت مذاکرات ژنو را می‌توان تعیین کمیته‌هایی با حضور کارشناسان هسته‌یی، علمی و امور تحریم‌ها دانست. هر چند ۱+۵ پاسخ روشنی درباره پذیرش پیشنهاد ایران در مذاکرات ژنو نداشت، اما تعیین کارشناسانی در زمینه‌های فوق به ویژه تحریم‌ها نشان‌دهنده آمادگی آن‌ها برای بحث درباره کاهش و رفع تحریم‌ها به عنوان گام‌های متوازنی است که ایران انتظار دارد ۱+۵ در مقابل گام‌های اعتمادسازش بردارد.

نکته دیگر مذاکرات ژنو تاکید دو طرف بر "محرمانه" بودن طرح پیشنهادی ایران بود که حکایت از پذیرش کلیات آن از سوی ۱+۵ یا حداقل مخالف نبودن با تمامی آن داشت.

تجربه مذاکرات قبلی نشان داده است، هرگاه جزییات مذاکرات و حتی گفت‌و‌گوهای دوطرف به رسانه‌ها کشیده شده، یعنی مذاکرات نتیجه‌ای نداشته است، اما این بار دو طرف با وجود انتشار بخش‌هایی کلی و جزیی از پیشنهاد ایران در رسانه‌ها به ویژه رسانه‌های خارجی سعی داشتند، فضای حاکم بر مذاکرات را حفظ کنند و مثل گذشته دیگر شاهد انتشار جز به جز متن پیشنهاد ایران در رسانه‌های غربی نبودیم. این اقدام در حالی صورت گرفت که مذاکره‌کنندگان ایرانی پیش از ورود به مذاکرات و حتی پیش از ورود به ژنو به دلیل نگرانی از انتشار پیشنهادشان در رسانه‌های غربی و جلوگیری از تاثیرگذاری آن بر افکار عمومی ایران قصد داشتند، بخش‌هایی از پیشنهاد را رسانه‌ای کنند. در نهایت هم سیدعباس عراقچی، دیپلمات ارشد هیات ایرانی بعد از نشست افتتاحیه مذاکرات و ارایه طرح ایران به ۱+۵، به میان خبرنگاران ایرانی آمد و درباره کلیات طرح سخن گفت.

با این حال به شب نرسیده گزارش جزئیات پیشنهاد ایران بر روی خبرگزاری آمریکایی آسوشیتدپرس و پس از آن دیگر رسانه‌های خارجی قرار گرفت.

محمد جواد ظریف در مطلبی بر روی صفحه‌ فیس‌بوکش اظهار کرده است که "دیدم که برخی رسانه‌های غربی از قول منابع موثق ایرانی مطالبی را در مورد جزییات خیالی طرح نوشته‌اند. برخی دوستان داخلی هم نقل کرده‌اند. من همه این مطالب را خواندم و بگذارید خیال همه را راحت کنم. همه این‌ها حدس و گمان است. هیچ کدام ارتباطی به طرح و بحث‌های جلسه ندارد. چه محتوا و چه شکل. منابع موثق رسانه‌ها خودشان هم طرح را ندیده‌اند و بهتر است اعتبار خودشان را با ادعای اطلاع از طرح خدشه‌دار نکنند."

از نکات دیگر در مذاکرات ۲۳ و ۲۴ مهرماه در ژنو، دیدار بی‌سابقه و رسمی معاونان وزیر خارجه ایران و آمریکا درباره موضوع هسته‌یی بود که به مدت یک ساعت میان سیدعباس عراقچی و وندی شرمن انجام شد.

با تشکیل دولت حسن روحانی و با اجرای سیاست تنش‌زدایی تعامل جدیدی میان ایران و آمریکا صورت گرفت که شروع آن در نیویورک و در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل کلید خورد. دیدار و گفت‌وگوی وزیران خارجه ایران و آمریکا برای اولین بار در تاریخ سیاسی دو کشور در ۳۳ سال گذشته و به دنبال آن تماس تلفنی رییسان جمهور دو کشور نقطه عطفی در سیاست خارجی ایران و روابط ایران و آمریکا ایجاد کرد. از این رو ملاقات نماینده ایران با نماینده آمریکا که تا دیروز "تابو" بود و حتی در مذاکرات هسته‌یی به شدت از آن اجتناب می‌شد به امری بدیهی و معمول تبدیل شد.

سید عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه و عضو تیم مذاکره‌کننده هسته‌یی کشورمان در حاشیه مذاکرات علاوه بر دیدار با نماینده آمریکا با نمایندگان روسیه، فرانسه و آلمان به جز چین دیدار کرد. هم‌چنین مجیدتخت روانچی، عضو دیگر تیم هسته‌یی و معاون اروپا آمریکای وزرات خارجه با نماینده انگلیس دیدار کرد که علاوه بر بحث هسته‌یی درباره روابط دوجانبه ایران و انگلیس نیز بحث شد و در نتیجه آن قرار شد تا دو هفته آینده دو کشور برای از سرگیری روابط کاردار معرفی کنند.

از نکات دیگر این مذاکرات برگزاری گفت‌وگو‌ها برای اولین بار به زبان انگلیسی بود که بی‌شک در تلطیف فضا و ایجاد اعتماد و به ویژه درک بهتر طرف مقابل از دیدگاه‌های ایران موثر است. برگزاری مذاکرات به زبان انگلیسی در مذاکرات بین‌المللی امری مرسوم است، اما تاکنون در مذاکرات قبلی هسته‌یی با توجه به مسلط نبودن مذاکره‌کنندگان ارشد ایرانی به این زبان از مترجم استفاده می‌شد. در عین حال زبان "نرم" و "دیپلماتیک" آقای وزیر بیش از هر چیز بر ایجاد فضایی مثبت در مذاکرات تاثیرگذار بوده است.

هم‌چنین در میان تمام تحولات و رخدادهای مذاکرات دو روزه ایران و ۱+۵ در ژنو به جرات می‌توان گفت "کمردرد" ظریف بیش از هر چیز مورد توجه رسانه‌های مختلف خبری و نیز مقامات ۱+۵ قرار گرفت.

پیش از ورود هیات ایرانی به ژنو، خبرنگاران همراه وزیر در حالی که منتظر بودند، وی برای دقایقی به جمع آن‌ها بیاید، مطلع شدند که او به دلیل کمردرد قادر به تحرک زیاد نیست و در حال استراحت است. بنابراین خبرنگارن به دیدار وزیر رفتند که او را در حال استراحت و البته کار با لب‌تاپش در حضور دو تن از معاونانش دیدند. با توجه به حضور پررنگ و پرسرو صدای آقای وزیر در شبکه‌های اجتماعی، خبرنگاران (به شوخی) این موضوع که "در این شرایط هم در فیس‌بوک هستید..." را مطرح کردند که ظریف با برگرداندن لپ تاپش به سمت آن‌ها نشان داد که در حال بررسی طرح پیشنهادی ایران است.

خبرنگار ایسنا در ملاقات کوتاهش با ظریف در هواپیما از وی پرسید، نکند برای ارتقا سطح مذاکرات "کمردرد" را بهانه کرده‌اید؟ که وی تاکید کرد این یک "کمردرد سیاسی" نیست و واقعی است و تا جایی که امکان داشته باشد در مذاکرات شرکت می‌کند و کار برایش در اولویت قرار دارد.

رییس هیات مذاکره‌کننده ایران در مذاکرات ژنو تنها در نشست افتتاحیه و اختتامیه شرکت کرد و طرف مقابل قبل از مذاکرات در جریان این امر قرار گرفته بود و در مقابل هم کاترین اشتون در نشست‌های افتتاحیه و اختتامیه شرکت کرد.

هم‌چنین از آن جایی که ظریف به علت ناراحتی شدید قادر به راه رفتن و ایستادن نبود عکس یادگاری پیش از شروع مذاکرات را نشسته انداخت و در نشست اختتامیه نیز با ویلچر به میان خبرنگاران حاضر در محل مذاکرات آمد.

مهم‌ترین دلایل رسانه‌های خارجی برای استقبال از رویکرد جدید هیات ایرانی که در میان خبرنگاران دهن به دهن می‌گشت، حضور محمد جواد ظریف با وجود کمردرد شدید در مذاکرات بود که آن را نشانه جدیت ایران در رویکرد جدیدش می‌دیدند و دوم محتوای پیشنهاد ایران بود که بر اساس منابع در اختیارشان معتقد بودند ایران آماده معامله بزرگ است.

در گپ و گفت خبرنگار ایسنا با خبرنگاران برخی رسانه‌های غربی حاضر در مذاکرات، عنوان می‌شد که پیشنهاد ایران امتیازات زیادی را در خود جای داده است و ۱+۵ را تا حدود زیادی غافلگیر کرده و این مساله موجب شده تا آن‌ها احساس کنند که نیاز دارند، مشورت بیش‌تری با یکدیگر و پایتخت‌هایشان داشته باشند. از سویی برخی دیگر بر این نظر بودند که بعید است آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها به همان میزان سرعتی که ایران در رویکرد و پیشنهاد جدیدش از خود نشان داده، آماده کاهش تحریم‌ها و محدودیت‌ها در کوتاه‌ترین زمان نسبت به ایران باشند. برخی رسانه‌های خارجی و خبرنگاران این رسانه‌ها که پای ثابت پوشش مذاکرات هسته‌یی ایران و ۱+۵ تاکنون هستند، معتقد بودند، آمریکا به پیشرفت در مذاکرات هسته‌یی با ایران به خاطر مسایل داخلی و قول‌هایی که اوباما در زمان انتخابات ریاست جمهوری در دور اول و دوم به مردمش داده است، نیاز دارد اما برای رسیدن به راه‌حل با مشکلات و موانعی در داخل کشورشان روبه رو هستند.

اما این میزان مثبت بودن که در مذاکرات دو روزه ژنو دیده می‌شد، همه آن چیزی نبود که ایران با توجه به پیشنهاد "ظریف"ش به ۱+۵ انتظار داشت.

محمد جواد ظریف، رییس هیات مذاکره‌کننده هسته‌یی ایران که با وجود درد کمر و دشواری سفر، به لحاظ کمی و کیفی خود را مهیای سفر به ژنو کرده بود، با وجود این که مذاکرات را "پرثمر" خواند، اما تاکید کرد که "شروع بدی نبود". این در حالی است که عنوان شد ایران پیشنهاد جامع و بی سابقه‌ای را به ۱+۵ ارایه کرد به گونه‌ای که مقامات آمریکایی اعلام کردند که تاکنون چنین پیشنهاد و گفت‌وگوهایی با ایران بی‌سابقه بوده است.

مقامات این کشورها به ویژه آمریکا این پیشنهاد را "مفید" و مذاکرات را رو به جلو توصیف کردند در عین حال که تاکید داشتند، «کسی نباید انتظار یک دستاورد را یک شبه داشته باشد».

با این حال از گفته‌های برخی مقامات ایرانی حاضر در مذاکرات به نظر می‌رسید که انتظارات حداکثری ایران در این مذاکرات محقق نشده است.

برخی کارشناسان معتقد بودند ایران نباید در پیشنهاد جدیدش تمام تخم‌مرغ‌هایش را قرار دهد، اما به نظر می‌آید با توجه به آن‌چه در رسانه‌های خارجی درباره جزییات این پیشنهاد مطرح شده ایران برای حل و فصل مساله هسته‌یی‌اش و رفع نگرانی‌ برخی کشورها از آن ابتکار‌عمل‌های حقوقی، فنی و سیاسی قابل توجهی را به کار گرفته است که مشخص نیست چنان‌چه ۱+۵ با آن‌ها موافقت نکند و یا مابه‌ازی متوازن ارایه ندهد، ایران می‌تواند باز هم خود را با خواسته آن ها همراه سازد یا خیر.

با وجود حضور یک کارشناس تحریم و یک کارشناس اقتصادی در هیات آمریکا اتفاق قابل ملاحظه‌ای در این مذاکرات رخ نداد و آمریکایی‌ها صرفا به نمایش کارشناسانشان بسنده کردند و همه چیز به مذاکرات بعدی موکول شد.

به نظر می‌آید آمریکایی‌ها بسیار "کند" و "محتاط" گام برمی‌دارند.

ارتقا نیافتن سطح مذاکرات به وزیران خارجه برای دور بعدی مذاکرات و کوتاه آمدن ظریف از این خواسته‌اش که در نیویوریک بر آن تاکید کرده بود نیز از جلمه نکات قابل توجه در این مذاکرات بود. برخی کارشناسان این اقدام ایران را نوعی عقب‌نشینی و برخی از آن به عنوان انعطاف ایران برای رسیدن به راه‌حل مسالمت‌آمیز و اجتناب از هرگونه لجبازی عنوان می‌کنند.

به نظر می‌رسد چنانچه هیات ۱+۵ در سطح وزیر در این مذاکرات شرکت می‌کرد ایران می‌توانست خیلی بهتر خواسته‌هایش را به گروه ۱+۵ منتقل کند و در همان جلسه پاسخی متوازن دریافت کند و اصرار ایران برای برگزاری نشست‌های ایران و ۱+۵ در سطح وزیر نیز در همین راستا ارزیابی می‌شود.

ظریف در کنفرانس خبری خود اعلام کرد که ۱+۵ را دارای اختیارات کافی دیده است، این در حالی است که ۱+۵ کوچک‌ترین موضع‌گیری و اظهارنظری درباره پذیرش چارچوب پیشنهاد ایران یا محتوای آن نداشتند و هرگونه پاسخ به آن را به بعد از نشست‌های کارشناسی و مذاکرات بعدی و پس از مشورت با مقامات کشورشان موکول کردند.

در همین زمینه، سید عباس عراقچی پس از پایان مذاکرات درباره پذیرش چارچوب پیشنهاد ایران و مراحل تعریف شده در آن (اهداف مشترک، اقدامات اعتمادساز و گام پایانی) از سوی ۱+۵ به خبرنگار ایسنا گفت که"۱+۵ با چارچوب پیشنهاد ایران موافق است".

این به معنای این است که هنوز باید منتظر ماند و دید که ۱+۵ آیا با کلیت پیشنهاد ایران اساسا موافقت خواهد کرد یا خیر؟ یا موضوعاتی را به آن اضافه و کم خواهد کرد؟ هم‌چنین ۱+۵ هنوز مشخص نکرده است که علاوه بر محتوا، ترتیب مراحل تعیین شده در پیشنهاد از سوی ایران را خواهد پذیرفت یا خیر؟

به گزارش ایسنا،‌ بنابراین افکار عمومی ایران باید در سه هفته آینده منتظر بمانند و ببینند که آیا ۱+۵ اساسا با پیشنهاد ایران و محتوای آن موافقت خواهند کرد یا هنوز درباره آن اظهارنظر نکرده اقدامات تحریمی جدیدی را درباره ایران آغاز می‌کنند.