اوكراین زمین بازی چه كسانی است!

به گزارش نما بیش از سه هفته است که صحنه سیاسی اوکراین که شرایط حاضر در آن از لحاظ فنی یک انقلاب محسوب می‌شود، شاهد اعتراضات گسترده و فراگیری است که آن را از سال 2004، یعنی سال وقوع انقلاب رنگی در این کشور، بی سابقه می دانند؛ اعتراضاتی که به یک رویارویی بزرگ و صدها هزار نفری میان موافقان شرق گرای دولت و مخالفان غرب گرای او که خواستار خروج کی یف از نفوذ تاریخی کاخ کرملین و حرکت به سوی ادغام در اتحادیه اروپاست، تبدیل شده و اوکراین را تا اعماق بحران که ثبات و امنیت ملی این کشور را نیز تا لبه پرتگاه کشانیده، فرو برده است.

شایان ذکر است ناآرامی و اعتراضات مردمی در اوکراین درست از زمانی آغاز شد که ویکتور یانوکوویچ، رئیس جمهور روس گرای اوکراین که در انتخابات فوریه 2010 جایگزین دولت غربگرای ویکتور یوشنکو شد، امضای قرارداد همکاری تجاری با اتحادیه اروپا را طی سخنانی با این استدلال که پذیرش شروط اقتصادی پیشنهادی اتحادیه اروپا تحقیرآمیز بوده و تا زمان ارائه شرایط اصلاح شده توسط این مجموعه، دولت وی با اتحادیه اروپا (درمورد پیمان تجارت آزاد) به توافق نخواهد رسید، به حالت تعلیق در آورد و با این که قبلاً توافقنامه مقدماتی آن را امضا کرده بود، در اجلاس همکاری های شرقی 3 در ویلنیوس پایتخت لیتوانی که در اواخر نوامبر برگزار شد، از امضای نهایی این قرارداد خودداری کرد.

سخنان یانوکوویچ که از مخالفان عضویت اوکراین در ناتو ولی طرفدار توسعه همکاری با این سازمان است، ضمن اینکه وی طرفدار عضویت اوکراین در اتحادیه اروپا نیز بوده است، پس از آن اعلام شد که ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، نگرانی خود را از بابت تأثیر روابط نزدیک تر میان اوکراین و اتحادیه اروپا مطرح کرده و بروکسل را از طرح مطالب تند بر حذر داشته بود. این در حالیست که اتحادیه اروپا پیش تر مسکو را متهم کرده بود که اوکراین را برای سرباز زدن از امضای توافق با بروکسل تحت فشار قرار داده است.در بین کلام باید یادآور شد ویکتور یانوکوویچ بزرگترین بازمانده دوره سیاسی پس از شوروی در اوکراین است.


او پس از یک شکست انقلابی دوباره به عرصه سیاست بازگشت که هم اکنون رقبای اصلی او یا در زندان به سر می‌برند و یا وجهه خود را از دست داده‌اند. از نظر تحلیلگران یانوکوویچ که به این راحتی دست از قدرت نمی کشد، در تلاش است تا انتخاب دوباره خود در انتخابات 1394 را تضمین کند و این محرک باعث اتخاذ این اقدامات شد. چرا که او به این نتیجه رسید که همکاری با اروپا، پیروزی دوباره او در انتخابات را تضمین نمی‌کند و به این ترتیب دوباره به فرمول کرملین که حفظ قدرت است، روی آورده است.

یانوکوویچ که در اصل روسی صحبت می‌کند و در سن 50 سالگی و آن هم با اهداف سیاسی زبان اوکراینی را فرا گرفت، به عنوان کسی که گوش به حرف مسکو است، شناخته می‌شود.ضمن اینکه یانکوویچ با سیاستی که در مسکو طرح‌ریزی می‌شود بسیار راحت‌تر کنار آمده و از آن استفاده می‌برد تا اینکه بخواهد از سیاست اصلاحات نظام‌مندی که از عقد قرارداد تجاری با اتحادیه اروپا به دست می‌آیند، استفاده کند.

معترضان معتقدند امتناع یانکوویچ از امضای قرارداد همکاری تجاری با اتحادیه اروپا تحت فشار روسیه و در جهت جذب کی یف در اتحادیه گمرکی که از ژانویه سال 2012 با شرکت کشورهای روسیه، قزاقستان و بلاروس آغاز بکار کرد، صورت گرفته است. این در حالی است که از نظر مقامات اوکراین تصمیم این کشور به همگرایی بیشتر با اتحادیه اروپا طی ماه ها اخیر ضربات سنگین اقتصادی متوجه این کشور نموده در حالی که بروکسل در این زمینه هیچ کمکی به کی یف نداشته است.

علاوه بر این گفته می شود پیش شرط اتحادیه اروپا در خصوص آزادی یولیا تیموشنکو رهبر مخالفان دولت که از سال 2011 به اتهام امضای قرارداد گازی با روسیه (بر اساس این قرارداد گازی امضا شده اوکراین نباید کمتر از 33 میلیارد مترمکعب از روسیه گاز بخرد) در زندان به سر می برد و سفر وی به آلمان برای مداوای پزشکی مانع بزرگی برای امضای قرارداد تجارت آزاد با اوکراین بوده و رئیس جمهور اوکراین به همین علت امضای قرارداد تجاری با اروپا را به تأخیر انداخته است. لازم به توضیح است اتحادیه اروپا اتهام تیموشنکو به سوء استفاده از قدرت را سیاسی دانسته و آن را نمونه عدالت تبعیض آمیز توصیف کرده است.

بروکسل آزادی تیموشنکو و سفر وی به خارج از کشور برای درمان را به عنوان یکی از شروط امضای توافق با کی یف اعلام کرده بود. این درحالیست که یانوکوویچ آزادی تیموشنکو را به پرداخت 20میلیارد دلار مشروط کرد. این مبلغی است که دولت اوکراین مدعیست تیموشنکو در ارتباط با قرارداد خرید گاز از روسیه به جیب زده است. در عین حال یانوکوویچ که تمایلات خود به کرملین را پنهان نمی کند، معتقد است در روند نزدیکی کی یف به اروپا تنها یک وقفه استراتژیک پدید آمده و باید اوکراین را کشوری اروپایی محسوب کرد، اما این امر باعث کاهش تظاهرات مردمی نشده است.

اما واقعیتی که در این بین نهفته و پنهان نمی شود این است که اوکراین و صحنه سیاسی آن امروز به عرصه ای برای زورآزمائی علنی و نبرد تنگاتنگ مسکوـ واشنگتن تبدیل شده و آنچه که طی هفته های اخیر و هم اکنون در این کشور که بی ثباتی و ناآرامی های گسترده سیاسی وجه بارز و غالب آن به شمار می رود، شاهد آن هستیم از یک منظر پیامدهای همین زورآزمائی ها می تواند باشد.

چنانکه همانند روزهای شکل گیری انقلاب نارنجی در سال 2004 که منجر به روی کار آمدن دولت غرب گرای ویکتور یوشنکو در این کشور شد، در جریان تحولات این روزهای اوکراین نیز مقامات اروپایی و آمریکایی از جمله گیدو وستروله وزیر خارجه آلمان، کاترین اشتون رئیس اتحادیه اروپا و مقاماتی از آمریکا از جمله ویکتور نولاند معاون وزیر خارجه و سناتور مک کین و همچنین مقاماتی دیگر از سوئد، کانادا و فرانسه برای اینکه افکار عمومی اوکراین را در مقابل دولت روس گرای یانکوویچ که مسکو را عامل اصلی خودداری رئیس جمهوری اوکراین از امضای قرارداد می دانند تحریک کنند، سفرهای متعددی را به کی یف داشته و در جمع معترضان حاضر شده و با آنان به گفتگو پرداخته اند.

این در حالیست که حضور مقامات اروپایی و آمریکایی در جمع معترضان اوکراینی و اقدامات تحریک برانگیز آن ها با واکنش های انتقاد آمیز روس ها روبرو شده و تنشی مقطعی در روابط برلین- مسکو و واشنگتن - مسکو به وجود آورده است. به گونه ای که پارلمان روسیه، دوما، با انتشار بیانیه ای غیر الزام آور، از غرب خواسته است تا «فشارهای مضاعف علیه سیاست کشور برادر ما را متوقف کند».

در واقع در این میان غرب و به خصوص آمریکا به تحولات اخیر اوکراین به عنوان یک فرصت طلایی نگاه می‌کنند تا بتوانند این کشور را هر چند که نتوانسته مزایای قابل توجهی برای جبران خسارات ناشی از جدایی کی‌یف از مسکو ارائه کند، از حوزه نفوذ کرملین خارج کنند. یکی از ابزارهای غرب در این باره نیز یولنا تیموشنکو نخست وزیر سابق بود که غرب امیدوار است با کمک محبوبیت وی مردم را هر چه بیشتر به خیابان‌‌ها بکشاند، بر همین اساس او در پیغامی از درون زندان از مردم اوکراین خواسته تا با هر وسیله ممکن خود را به پایتخت برسانند و تا سرنگونی دولت از تظاهرات دست بر‌ندارند.

اروپا و بخصوص ایالات متحده اگرچه هم اکنون در اوکراین پنجه در پنجه روس ها انداخته و با این کشور به زورآزمایی جهت تأمین و تحقق حداکثری منافع خویش روی آورده و این کشور را به عرصه ای برای نبرد تنگاتنگ و شانه به شانه تبدیل ساخته اند، لیکن باید تأکید داشت که در این زورآزمایی دست برتر کماکان با روس ها که قدرت مخرب و قهریه زیادی دارد می باشد، چرا که روسیه به شکل سنتی از ابزارهای نسبتاً قدرتمندی برای مدیریت صحنه سیاسی و اقتصادی اوکراین برخوردار است.

ضمن اینکه اوکراین مسیر ترانزیت گاز روسیه به اروپاست و بستن شیرهای گاز روسیه هم اقتصاد اوکراین و هم گرمای منازل اروپائیان را با مشکل مواجه می کند.

در مجموع در نبردگاه اوکراین روسیه از ابزارهای اقتصادی و سیاسی نسبتاً قدرتمندی برای تأثیرگذاری بر تحولات اوکراین از یک سو و غلبه بر آمریکا برخوردار است و در نقطه مقابل آمریکا و اروپا نیز تجربه انقلاب رنگی 2004 و جمع زیاد معترضان در خیایان های کی یف را جهت سرنگونی دولت روس گرای یانوکوویچ در اختیار دارند. کما اینکه تحولات بعد از انقلاب رنگی سال 2004، یعنی ناکامی دولت غربگرای یوشچنکو در حل مشکلات اقتصادی اوکراین که بعد از چهار سال منجر به پیروزی عنصر روس گرا یعنی یاناکویچ شد، نیز نشان از ناتوانی ایفای نقش دراز مدت غرب در اوکراین دارد.

با این اوصاف در خاتمه باید گفت، بحران کنونی در اوکراین، جامعه این کشور را دچار یک انشقاق کرده است؛ هر چند نمی‌توان تخمین درستی از میزان هر یک از طرفین ارائه داد. اما به نظر می‌رسد عمده ساکنین مناطق شرقی و بخش مرکزی تمایل بیشتری به سمت مسکو داشته باشند و در شرایط انتخاب بین مسکو و اتحادیه اروپا اولی را انتخاب کنند اما ساکنین مناطق غربی عموماً خواستار نزدیکی به اتحادیه اروپا هستند؛ در مجموع اوکراین را باید قربانی رقابت روسیه و غرب دانست.

اوکراین از یک سو به دلایل تاریخی، سیاسی، قومیتی، اقتصادی و نیازهای حوزه انرژی محتاج به مسکو است و از سوی دیگر عضویت در اتحادیه اروپا و همکاری با غرب نیز می‌‌تواند مزایای بسیاری دیگر برای کی‌یف درپی داشته باشد.در حالی که مخالفان دولت اوکراین که از پشتیبانی و حمایت آمریکا و اروپا برخوردار می باشند و از روسیه به خشم آمده است تحت هیچ شرایطی حاضر به عقب نشینی از مواضع شان نشده اند. از طرف دیگر روسیه که از حضوری قدرتمند و متنفذ در اوکراین برخوردار است، حاضر نیست حیاط خلوت خود را از دست بدهد. بنابراین با توجه به خشونت ذاتی نیروهای امنیتی بلوک شرق و سماجت دو طرفه، اوکراین به صحنه زد و خورد کرملین و اتحادیه اروپا و بالاخص واشنگتن که منافع عمده ای در سر می پروراند، تبدیل خواهد شد و که این موضوع سرنوشت آینده کشور سرگشته میان شرق و غرب را نیز بیش از پیش مبهم و تار کرده است.