حقوق بر باد رفته زنان در كشورهای پادشاه‌نشین عربی

به گزارش نما، زنان از ابتدای قرن نوزدهم مجموعه جنبش های سیاسی را برای برآورد حقوق اجتماعی، سیاسی و اقتصادی خود با محوریت دریافت «حق رای» آغاز کردند. زنان انگلیسی و آلمانی در پایان جنگ جهانی اول به حق رأی دست پیدا کردند در حالی که زنان در فرانسه و ایتالیا، تا پایان جنگ جهانی دوم حق رأی نداشتند.

زنان در کشورهای عربی منطقه و به ویژه حوزه خلیج فارس (عراق، قطر، عمان، کویت، بحرین، عربستان سعودی) نیز در طول چند دهه گذشته تلاش هاو مبارزات بسیاری در زمینه کسب حقوق اجتماعی، سیاسی و اقتصادی و مبارزه با زمینه های سنتی حکومت ها، مجموعه هنجارهای حاکم بر جامعه از جمله دریافت حق رای، حق تحصیل، حق اشتغال در پیش گرفتند.

در سال ۲۰۰۲ بحرین اولین کشور حوزه خلیج فارس بود که زنان در آن به حق رأی دست یافتند. یک سال بعد از بحرین عمان نیز حق رأی زنان را به رسمیت شناخت، کویت نیز به رغم آن که در میان کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس، سنت پارلمانی باسابقه‌‌تری دارد، تنها از سال ۲۰۰۵ حق رأی زنان را به رسمیت شناخته است.

عربستان آخرین کشور منطقه است که مقاومت در برابر حق رأی زنان در آن در حال شکسته‌شدن است. در این کشور پارلمانی وجود ندارد، زنان هنوز از حق رانندگی محرومند و در بسیاری از مسائل اجتماعی بدون همراهی و اجازه مرد فاقد اختیار عمل هستند. با این همه، به فرمان پادشاه قرار است که از سال ۲۰۱۵ زنان اجازه شرکت در انتخابات شوراهای شهر و روستا را بیابند.

نکته قابل توجه در این باره این است که هم اکنون زنان در تمامی کشورهای عربی به جز عربستان، حق رای، حق نامزدی در انتخابات مجلس و حق رانندگی را در اختیار دارند.

ایران به عنوان کشوری که بیشترین مرز آبی با خلیج فارس را دارد و در مجاورت با کشورهای یاد شده قرار دارد اما سابقه دیرینه تری در اعطای حق رای، تحصیل و حضور زنان در اجتماع دارد با این حال نگاهی بر آنچه بر جامعه سنتی ایران در گذار به سمت مدرنیته و به رسمیت شناختن حق زنان سپری کرد، قابل توجه است.

قصد داریم در ادامه این گزارش به بررسی اجمالی وضعیت زنان در کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و ایران بپردازیم.


ایران:

پس از پیروزی انقلاب مشروطه ایران در سال ۱۹۰۶، مجلس نمایندگان مردم در تهران گشوده شد و مردم ایران (فقط مردان) برای نخستین بار پای صندوق های رای رفتند و نمایندگان خود برای حضور در مجلس شورای ملیانتخاب کردند.

پس از آنکه در سال ۱۳۲۲ طرح اعطای حق رای به زنان از سوی نمایندگان حزب توده آذربایجان در مجلس ارائه شد با موجی از مخالفت های مذهبی و سیاسی مواجه شد. «محمد مصدق» در قانون انتخاباتی همچنان زنان را از حق رأی محروم دانسته بود؛ وقتی مشاوران مصدق با این استدلال که در قانون اساسی همه شهروندان برابرند، اعطای حق رأی به زنان را پیشنهاد کردند، علما با حمایت طلاب و بزرگان اصناف اعتراض کردند که حق رأی فقط مربوط به مردان است.

در نهایت پس از درگیری های گسترده ای که به کشته شدن یک نفر و زخمی شدن 12 نفر دیگر انجامید، در سال ۱۹۶۲(1340) لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی در هیئت دولت ایران به تصویب رسید. بر اساس این لایحه، زنان برای نخستین بار اجازه شرکت در انتخابات و نامزد شدن برای انتخابات را پیدا می‌کردند. در ایران هم اکنون زنان می توانند برای حضور در مجلس شورای اسلامی نامزد شوند و رای دهند. در دولت دهم جمهوری اسلامی نخستی وزیر زن نیز انتخاب شد. هم اکنون 6 نماینده زن در مجلس حضور دارند.


عمان:

عمان یکی از کشورهای حاشیه خلیج فارس است که بیش از 2 میلیون و 595 هزار نفر جمعیت دارد که نزدیک به 50 درصد از جمعیت آن را زنان تشکیل می‌دهند. کشور عمان شاید تا 40 سال گذشته یکی از عقب مانده‌ترین کشورهای منطقه به حساب می‌آمد اما با روی کار آمدن سلطان قابوس، روند مدرنیزه کردن این کشور نیز آغاز شد و تحرکات ویژه ای در خصوص نقش زنان در جامعه با هدف جدایی از سنت‌های گذشته به طور آگاهانه آغاز شد.

در سال 2003 برای نخستین بار به زنان در این کشور حق رای داده شد و بیش از 95 هزار زن عمانی در انتخابات مجلس شورای این کشور شرکت و آراء خود را به صندوق ریختند. در این انتخابات زنان نیز حق نامزدی در انتخابات را پیدا کردند و 15 زن نامزد حضور در این مجلس شدند.

تحصیل دختران در این کشور نیز با مشکلات فراوانی همراه بود، اغلب دختران در این کشور تنها مراتب نخستین تحصیلی را سپری می کردند و قانع کردن خانواده ها مبنی بر رضایت برای ادامه تحصیل دختران نیز کار سختی بود. در سال 1986 نخستین دانشگاه مختلط و بین المللی عمان با نام سلطان قابوس تاسیس شد. با اینکه در ابتدا حضور دختران در این دانشگاه از سوی خانواده و عرف جامعه با مشکلات عدیده ای فراوان بود اکنون اما درصد بالایی از کرسی های این دانشگاه را دختران و زنان عمانی در اختیار دارند به گونه ای که مسولان مجبور شدند برای حفظ موازنه جنسیتی در این دانشگاه ظرفیت 50 درصدی برای مردان در نظر بگیرند.

سلطنت نشین عمان همچنین نخستین کشور منطقه است که در آن یک زن به مقام وزارت رسید. هم اکنون دو نماینده زن در مجلس شورای عمان حضور دارند.

عراق:

زنان در عراق اما به واسطه دو دهه حکومت دیکتاتوری حزب بعث و پس از آن ورود به آتش یک دهه حضور نظامی آمریکا و متحدانش در این کشور، وضعیت اسفباری از نظر کسب حقوق مدنی و سیاسی و همچنین امنیت اجتماعی دارند.

با این حال زنان در عراق تا دهه 1980 میلادی به صورت گسترده حقوق مدنی و سیاسی خود را دنبال می کردند اما با ورود این کشور به ورطه جنگ و خونریزی اوج خشونت ها علیه زنان صورت گرفت.

بدین ترتیب دولت عراق در سال 2011 توافق کرد که 30 درصد از مشاغل جدید در هر وزارت خانه را به زنان اختصاص دهند و 50 درصد از مشاغل جدید برای زنان در وزارت خانه های بهداشت و آموزش باشد.

زنان در عراق در سال 1980 توانستند حق رای کسب کنند. پیشتر یک وزیر زن در کابینه نوری المالکی حضور داشت و در سال 90 نیز زمزمه های حضور یک زن در وزارت دفاع عراق نیز شنیده می شد؛ در همین حال 25 درصد از تعداد کل نمایندگان مجلس عراق را زنان تشکیل می‎‌دهند.

عربستان سعودی:

. عربستان سعودی تنها کشور در جهان است که رانندگی زنان را ممنوع کرده است و بر این اساس بحث و جدل های فراوانی در مجلس و در محافل سیاسی و مذهبی این کشور بر سر اعطای حق رانندگی به زنان وجود دارد؛ با این حال بسیاری از نمایندگان و روحانیون اجازه رانندگی به زنان را مغایر با عرف جامعه و موجب فساد و فحشا می دانند.

زنان در عربستان همچنان از داشتن حق رای و معرفی نامزد در انتخابات مجلس محروم هستند. با این حال با وجود پافشاری ها و اعتراضاتی که طی چند سال اخیر صورت گرفت دستور حکومتی مبنی بر اعطای حق رای به زنان از سال 2015 صادر شد و زنان عربستانی می توانند در انتخابات شورای شهر این کشور شرکت کنند.

تا قبل از برگزاری المپیک ۲۰۱۲ لندن نیز عربستان هیچ ورزشکار زنی را به المپیک اعزام نمی کرد و در رقابت‌های المیپک سال 2012 لندن بود که برای اولین بار دختری از عربستان در رشته‌ی جودو البته با پوشش اسلامی در رقابت‌های المپیک حاضر شد.

کویت:

زنان در کویت در سال 2005 حق رای کسب کردند. در سال 2009 نیز برای نخستین بار در تاریخ این کشور چهار نماینده زن به مجلس کویت راه یافتند. این چهار زن چهار کرسی از کرسی‌های ۵۰ نفری مجلس کویت را در سال 88 به خود اختصاص دادند.

زنان کویتی همچنین در سال 2009 حق کسب گذرنامه و سفر بدون رضایت و موافقت شوهر را دریافت کنند.

امارات متحده عربی:

زنان در امارات متحده عربی در سال 2006 حق رای دریافت کردند و توانستد در انتخابات شرکت کنند. شیخ نشین امارات در سال های اخیر با پیشرفت های گسترده ای در زمینه اجتماعی و تامین حق زنان همراه بوده است. در حال حاضر 5/22 درصد از اعضای شورای ملی امارات متحده عربی زن هستند و حدود 66 درصد مشاغل دولتی در تصدی زنان است که 30 درصد این مشاغل، شامل پست‌های تصمیم‌سازی می‌شود.


قطر:

زنان قطر در سال 2005 توانستند حق رای کسب کنند و در انتخابات مجلس ملی این کشور شرکت کنند. زنان کویتی در حوزه های نفت ، آموزش و پرورش و دیپلماتیک به مقامات بالایی دست یافته اند اما شمار کمی از آنها خواستار حقوق سیاسی خود هستند.


بحرین:

زنان در بحرین در سال 2005 موفق به دریافت حق رای و شرکت در انتخابات شدند و در سال 1385 نخستین زن بحرینی وارد پارلمان این کشور شد