«من اصلاً خبر نداشتم که اخبار هولناک پاوه، به کسی برسد و امام خمینی(ره) و ملت، از جریان پاوه باخبرند. فکر می‌کردم که در محاصره ضد انقلاب در آن شب وحشتناک، به شهادت می‌رسیم و تا مدت‌ها کسی با خبر نمی‌شود؛ اما بی‌سیم‌چی شجاع ژاندارمری، در حالی‌که اتاقش زیر رگبار گلوله‌ها فرو می‌ریخت، خود به زیر میز رفته و درازکش و میکروفن به دست، همه جریانات را به کرمانشاه مخابره می‌کرد.»؛ «حدود چهار صبح، آن چنان قتل و غارت همه شهر را فرا گرفته بود که گویی نیروهای وسیع دشمن، در باتلاقی فرو رفته است و هیچ نیرویی قادر نیست که مهاجمین را از قتل و غارت خانه‌ها باز دارد و به سمت معرکه اصلی نبرد، یعنی خانه پاسداران معطوف کند؛ لذا چند ماشین با بلندگو آوردند و بلندگوها در وسط شهر به حرکت در آمدند و ندا دادند: هر کس وفاداری خود را به حزب دمکرات اعلام کند، در امن و امان است؛ ما فقط آمده‌ایم که پاسداران و دکتر چمران را سر ببریم!»اینها بخش هایی از كتاب «كردستان» از زبان شهيد مصطفي چمران است؛ كتابی که روایتی جذاب از حوادث تاریخی کردستان را به همراه دارد. مهدی چمران (برادر شهید مصطفی چمران) در این باره به خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) می‌گوید: در مورد حادثه كردستان به جز اين كتاب، اثري مستندتر، قابل اعتمادتر و كامل‌تر در منابع تاريخي وجود ندارد و كسي به اندازه شهيد مصطفي چمران درباره پاوه و حوادث لحظه به لحظه آن ننوشته است.
دانستن این نکته خالی از لطف نیست که فيلم سينمايي «چ» كه به تازگي به كارگرداني ابراهيم حاتمي‌كيا در سینماهای ایران نمایش داده می‌شود، دو شبانه روز از حضور دکتر مصطفي چمران در مقام نماینده دولت به اتفاق تیمسار فلاحی و... در منطقه پاوه کردستان را روایت می‌کند. اين فيلم اقتباسي از كتاب «كردستان» نوشته دكتر مصطفي چمران درباره وقايع پاوه است.
در این گفت‌وگو به سراغ مهدي چمران رفتيم تا درباره محتواي اين كتاب و دیدگاه وی بیشتر بدانیم.
*آقاي چمران، لطفا براي ورود به بحث، كمي درباره کتاب «کردستان» نوشته شهيد چمران كه روایتی از حوادث واقعه كرستان و پاوه در زمان حضور وی در اين منطقه است، توضيح دهید و همچنين انگيزه و هدف وی را از تاليف اين اثر چه مي‌دانيد؟
كتاب كردستان كه از مجموعه دست‌نوشته‌هاي شهيد چمران است، سال 1362 تهيه شده است. جريان تاليف اين كتاب به اين صورت بود كه زماني‌كه وي از سوي امام راحل (ره) به‌عنوان وزير دفاع انتخاب شد، ما از وي خواستيم كه حوادث كردستان و پاوه و خاطرات خود را به نگارش درآورد. پس از اين‌كه شهيد چمران پذيرفت، با هم به قم و منزل حاج احمدآقا خميني و خانواده وی رفتيم و حاج احمدآقا همه خاطرات خود را به همراه اسناد و مداركي كه تهيه كرده بود، به نگارش درآورد. بدين ترتيب، متن اوليه اين كتاب طي دو روز اقامتمان در قم آماده شد. پس از آن براساس دست‌نوشته‌ها و سخنراني‌هاي وي، بنده مطالب اين كتاب را تكميل و آماده چاپ كردم. بدين ترتيب كتاب كردستان منتشر شد كه تا به امروز 50 بار بازچاپ شده است.
*قضیه کردستان برای تاریخ انقلاب اسلامی بسیار مهم و حیاتی است، آیا این کتاب همه ابعاد جنگ در این منطقه را بررسی کرده است و در كل، به چه مسايل و موضوعاتي در اين كتاب پرداخته مي‌شود؟
كتاب كردستان روايتي بسيار جذاب، شيرين و منطقي از حوادث كردستان، وقايع پاوه و ديگر نقاط ايران دارد و با نگاهي تحليلي، به طور دقيق مسايل مناطق آن برهه تاريخي را مورد موشكافي و بررسي قرار داده است.
آيا روايت ابراهیم حاتمی کیا در فيلم «چ» از كتاب كردستان كاملا وفادارانه و صادق بوده است يا خير؟
اگرچه اين كتاب دستمايه اصلي فيلم «چ» قرار گرفته است اما در كل، شاكله و چارچوب اين فيلم كاملا مستند نيست تا به طور دقيق سير تاريخي كردستان و حوادث پاوه را بیان کند. در گفت‌وگويي كه با ابراهيم حاتمي‌كيا درباره اين فيلم و استفاده از اين كتاب داشتيم، قرار بر آن شد كه معيار سنجش تحولات و وقايع پاوه، اين كتاب و مطالب آن باشد زیرا با وجود اين‌كه صحبت‌هاي زيادي از اين حادثه شده، بسياري از مسايل آن به فراموشي سپرده شده يا به طور مستند بيان نشده است. با اين حال، اين فيلم داراي اضافات بسياري است كه صرفا مبتني بر متن اين كتاب نيست يا مقدار زيادي از مطالب اين كتاب در اين فيلم به تصوير كشيده نشده است. این نکته را باید بگویم که درباره حادثه كردستان به جز اين كتاب، كتابي مستندتر، قابل اعتمادتر و كامل‌تر از آن در منابع تاريخي وجود ندارد و كسي به اندازه شهيد چمران در مورد پاوه و حوادث لحظه به لحظه آن ننوشته است.
*به نظر شما تا چه اندازه اين فيلم توانسته است كتاب كردستان شهيد چمران را به نسل جوان بشناسد؟ يا به عبارتي، آيا اين فيلم توانسته مسير شناساندن انقلاب و افرادي امثال
كتاب كردستان روايتي بسيار جذاب، شيرين و منطقي از حوادث كردستان، وقايع پاوه و ديگر نقاط ايران دارد و با نگاهي تحليلي، به طور دقيق مسايل مناطق آن برهه تاريخي را مورد موشكافي و بررسي قرار داده است
شهيد چمران را براي نسل امروز هموار كند؟
اين فيلم تلاشي در شناسايي اين كتاب ندارد زیرا از همان ابتدا هم هدف شناساندن و معرفي اين اثر نبوده است و عوامل اين فيلم تلاش داشته‌اند بيشتر كار هنري خود را به مخاطبان عرضه کنند. در جايي هم سازندگان فيلم «چ»، بحثي از اين كتاب به ميان نياورده‌اند اما نكته‌اي كه قابل ذكر است، آن است كه ابراهيم حاتمي‌كيا، كارگردان اين فيلم علاوه بر استفاده از اين كتاب از تحقيقات ميداني از سوي افراد بسياري نيز بهره جسته است و تلاش بسياري در روايت صادقانه اين حادثه تاريخي به مخاطب داشته است.
درباره مصطفي چمران
مصطفی چمران فعال سیاسی- نظامی ایرانی و بنیانگذار ستاد جنگ‌های نامنظم در جنگ ایران و عراق بود.
چمران از نخستین اعضای انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تهران بود. در مبارزات سیاسی دوران مصدق، از مجلس چهاردهم تا ملی شدن صنعت نفت شرکت فعال داشت. وی ۱۶ آذر ۱۳۳۲ در حمله گارد به دانشکده فنی دانشگاه تهران جزو معترضان به حضور نیکسون بود. چمران از مسوولان نهضت مقاومت ملی و عضو جبهه ملی در دانشگاه تهران به شمار مي‌آمد. او به همراه چند تن از همفکرانش به تاسیس نهضت آزادی ایران در خارج از کشور مبادرت کرد.
وی پیش از انقلاب ۵۷ انجمن اسلامی دانشجویان آمریکا را پایه‌ریزی کرد، سپس به لبنان رفت و در آن‌جا به همراه امام موسی صدر سازمان امل را تشکیل داد. با پیروزی انقلاب در ایران وی پس از ۲۱ سال به ایران بازگشت و پس از آموزش نیروهای سپاه، از سوی مهندس بازرگان به معاونت نخست‌وزیری دولت موقت در امور انقلاب منصوب شد. بعد از موفقیت در پاوه آیت‌الله خمینی مسوولیت وزارت دفاع را به وی سپرد. از دیگر مسوولیت‌های وی می‌توان به نمایندگی تهران در نخستين دوره مجلس شورای اسلامی و نماینده روح‌الله خمینی در شورای عالی دفاع اشاره کرد.
چمران با شروع جنگ به اهواز رفت و ستاد جنگ‌های نامنظم را بنیانگذاری کرد. از دیگر کارهای مهم وی ایجاد هماهنگی بین نیروهای ارتش، سپاه و نیروهای داوطلب مردمی بود که در منطقه حضور داشتند. مصطفی چمران در سی و یکم خرداد ماه ۱۳۶۰ در مسیر دهلاویه - سوسنگرد بر اثر اصابت ترکش خمپاره به پشت سرش کشته شد.
با پیروزی انقلاب اسلامی ایران در تاریخ 22 بهمن 1357 برخی شهرهای کشور دچار بحران شدند و تعدادی از افراد شورشی و ضد انقلاب در بعضی شهرهای مرزی دست به تحرکات نظامی و ترور مردم بی‌دفاع و شخصیت‌های فرهنگی و سیاسی زدند. در کردستان، ترکمن صحرا، آذربایجان و خوزستان گروه‌هایی به نام خلق کرد، ترکمن و عرب به وجود آمده بودند و روند جداسازی را دنبال می‌کردند. در این موقعیت کردستان به دلیل وجود احزاب ضد انقلاب بیشتری وضعیت خطرناک‌ترو بحراني‌تری را پیش رو داشت.
در تاریخ 23 مرداد نیروهای حزب دموکرات کردستان به پاوه حمله کردند و این شهر را به محاصره درآوردند و با آتش خمپاره راه‌های منتهی به شهر را مسدود و حلقه محاصره را تنگ‌تر کردند. با وجود مقاومت نیروهای «دستمال سرخ»، نیروهای ضد انقلاب با پیشروی، چند نقطه شهر را به تصرف خود درآوردند که در صورت ادامه پیشروی و تسلط ضدانقلاب به شهر پاوه، راه نفوذ آن‌ها به کردستان نیز باز می‌شد. به همین دلیل با درخواست شهید اصغر وصالی از مرکز برای اعزام نیروی کمکی، در تاریخ 25 مرداد دکتر مصطفی چمران (که در آن زمان معاون نخست وزیر دولت موقت بود) همراه با تیمسار فلاحی، فرمانده نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران، ابوشریف فرمانده عملیات سپاه با بالگرد وارد پاوه شدند و پس از چند ساعت شهید فلاحی و ابوشریف به کرمانشاه بازگشتند و از آن‌جا که جنگ به صورت مردمی بود نیروهای دکتر چمران در ترکیب مردم جای گرفتند و نبرد را ادامه دادند.
به دلیل آمادگی نداشتن نیروهای انقلابی طی چند روز تمام شهر به جز ساختمان ژاندارمری به اشغال نیروهای ضد انقلاب در آمد و آن‌ها با اشغال شهر به تنها بیمارستان پاوه وارد شدند و مدافعان مجروحی را که در آن بستری بودند به فجیع‌ترین وضع كشتند و بیمارستان را به آتش کشیدند. بدین ترتیب شهر تا آستانه سقوط کامل پیش رفت و اندک نیروهای باقی‌مانده در ژاندارمری در خطر اسارت بودند.
27 مرداد 58 با صدور فرمان تاریخی حضرت امام (ره) مبنی بر لزوم شکست حصر پاوه مقاومت نیروهای انقلابی مضاعف شد و مردم کرمانشاه نیز پس از این پیام با ابزارآلات بعضا غیرجنگی به سوی پاوه حرکت کردند، هجوم مردم و نیروهایی که به سمت پاوه می‌آمدند باعث عقب‌نشینی ضد انقلاب و شکست حصر پاوه شد.
متن این فرمان که از رادیو پخش شد در واقع مهلت 24 ساعته‌ای بود که امام به دولت و ارتش برای شکست حصر پاوه و پاکسازی منطقه از ضدانقلابیون داد. امام خمینی (ره) در بخشی از پیام خود فرمود: «...به دولت و ارتش و ژاندارمری اخطار می‌کنم اگر با توپ‌ها، تانک‌ها، قوای مجهز تا 24 ساعت دیگر حرکت به سوی پاوه نشود من همه را مسئول می‌دانم.»
بدین ترتیب در 28 مرداد 58 نیروهای مسلح ارتش وارد پاوه شدند و نقاط حساس نیز به دست نیروهای سپاه پاسداران افتاد و مهاجمان با تخلیه مناطق حساس شهر به ارتفاعات اطراف گریختند و عملیات پاکسازی با تعقیب آن‌ها ادامه یافت. از مجموع 180 پاسدار اعزامی از تهران و اصفهان بیش از 150 تن از آن‌ها زخمی یا به شهادت رسیدند. در این راه افرادي چون دکتر مصطفی چمران، اصغر وصالی، ابراهیم همت، محمد بروجردی، حسین خرازی،علی صیاد شیرازی با تلاش خویش سعی وافر در پاکسازی این منطقه كردند
نظر مهدی چمران درباره فیلم «چ»
بانی فیلم آنلاین:مهدی چمران می‌گوید: اگرچه كتاب «كردستان» دستمایه اصلی فیلم «چ» قرار گرفته اما در كل، شاكله و چارچوب این فیلم، كاملا مستند به این كتاب نیست.
۱۳۹۳/۲/۲
