اما و اگرهای معضلی به نام سد معبر

سیده الهام جوادی _ تا به حال تصور کردید اگر بخواهید از یک پیاده رو با چشم بسته عبور کنید با چند مانع برخورد می‌کنید و آیا این موانع را شمردید؟ از نخاله‌های ساختمانی تا دستفروشان و کاسبانی که اجناسشان را در پیاده رو می‌گذارند باعث شده تا گاه نتوانیم یک پیاده رو را بدون تغییر مسیر در یک خط مستقیم طی کنیم.

سدمعبردر ادبیات شهری به این نوع مزاحمت‌ها سد معبر گفته می‌شود که هر چند وقت یکبار شهرداری و ماموران شهرداری با متخلفان برخورد می‌کنند اما دوباره مشکلات باقی می‌ماند. اساسا سد معبر به معنی تضییع حقوق شهروندی است، ضمن اینکه این معضل به‌ویژه در نواحی شمالی شهر تهران به سنت تبدیل شده که کل پیاده‌رو را اشغال می‌کنند و حتی می‌تواند برای شهروندان خطرات جانی به‌دنبال داشته باشد.

* تعریف سد معبر
معبر همانطور که از نامش پیداست به معنی محل عبور بوده و اصطلاحاً به محلی اطلاق می‌شود که از آن برای عبور و مرور استفاده می‌شود و در اثر تفکیک اراضی موضوع ماده 101 قانون شهرداری ایجاد می‌گردد. سد معبر به هر عملی اطلاق می‌شود که باعث انسداد معابر عمومی می‌گرددبه طوریکه عبور و مرور از آنها به طور دائم یا موقت غیرممکن یا دشوار شود. مطابق ماده 101 قانون شهرداری‌ها«معابر و شوارع عمومی که در اثر تفکیک اراضی احداث می‌شود متعلق به شهرداری است و شهرداری در قبال آن به هیچ عنوان وجهی به صاحب آن پرداخت نخواهد کرد.»

در جایی دیگر در تبصره 6 ماده 96 قانون شهرداری ایران نیز اراضی کوچه‌های عمومی و میدان‌ها و پیاده روها و خیابان‌ها و به طور کلی معابر و مسیر رودخانه‌ها و نهرها و مجاری فاضلاب شهرها و باغ‌های عمومی و گورستان‌های عمومی و درخت‌های معابر عمومی واقع در محدوده هر شهر که مورد استفاده عموم است ملک عمومی محسوب و در مالکیت شهرداری است.

در واقع شهرداری موظف است از معابر به عنوان یک ملک عمومی حفاظت کند و همواره آن را برای استفاده عموم آماده نگهداشته و از تجاوز اشخاص نسبت به آنها جلوگیری کند.

باید این مطلب را خاطرنشان کنیم که استفاده از معابر عمومی، میدان‌ها، پارکها و باغهای عمومی حق طبیعی هر شهروند بوده و هیچکس نمی‌تواند مانع این استفاده مشروع شود. در واقع طبق اصل 40 قانون اساسی ایران «هیچکس نمی‌تواند اعمال حق خویش را وسیله اضرار به غیر یا تجاوز به منافع عمومی قرار دهد».

* سد معبر اشکال گوناگون دارد
يک دانشجوي برنامه ريزي شهري هم معتقد است سد معبر به اشکال مختلف نمودار مي شود و به اصطلاح به هر عملي که موجب راه بندان يا اختلال در تردد در اماکن عمومي مثل پياده روها، خيابان ها، بوستان ها، آرامستان ها و... شود قابل اطلاق است اما در عمل برداشت رايج از سد معبر، دست فروشان يا کسبه اي هستند که با پهن کردن کالاي خود فضاي خيابان ها و پياده روها را اشغال مي کنند.

«رضايي» ادامه مي دهد: خودروهاي فرسوده پارک شده در حاشيه برخي خيابان ها و کوچه ها، ادوات و ماشين آلات سنگين، رها کردن برخي اشياي غيرقابل استفاده توسط شهروندان در کوچه ها، نخاله هاي ساختماني، دکه هاي گوناگون، تابلوها و گاه حتي تيرهاي برق نصب شده در جاهاي نامناسب از ديگر مصاديق سد معبر است که شايد کمتر به آن ها توجه مي شود.

اين شهروند مي افزايد: توجه به موضوع سد معبر توسط شهرداري باعث افزايش رضايت عمومي از مديريت شهري و منظم شدن سيستم خريد و فروش و جلوگيري از ايجاد مزاحمت براي مردم و عابران پياده و خودروهاي سواري مي شود در حالي که در بيرجند اين موضوع چندان جدي گرفته نمي شود و بيشتر برخوردها در حد تذکر است چون اگر برخورد قاطع انجام مي شد حالا پياده روهاي شهر در تصرف کسبه نبود.

* قانون چه می‌گوید؟
در دوره قبل شورای شهر، اعضای شورای شهر تهران، طرح‌هایی را برای مقابله با سد معبر دادند، اما آیا جلوگیری از سد معبر نیاز به قانون دارد یا اینکه با فرهنگ‌سازی و آشنایی مردم به حقوق شهروندی می‌تواند کمک کند؟

اسماعیل دوستی عضو کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران در این باره می‌گوید: سد معبر حقوق شهروندان را ضایع می‌کند و مطابق قانون، اشغال پیاده‌رو هنگام ساخت‌وساز به میزان یک‌سوم و تنها تا زمانی مجاز است که سقف اول زده شود بعد از آن مصالح باید به زیر سقف منتقل شده و پیاده‌رو آزاد شود. این درحالی است که اغلب این قانون رعایت نمی‌شود، به همین دلیل باید روی اجرای قانون تأکید بیشتری صورت گیرد.

او با بیان اینکه شهرداری در مسئله رفع سد معبر در ساخت‌وساز در مناطق یک و دو اقدامات خوبی انجام داده است، می‌گوید:‌ اما کماکان این مشکل در مناطق دیگر شهر به‌ویژه کوچه‌های فرعی و حتی خیابان‌های اصلی به چشم می‌خورد، اما تا رسیدن به وضعیت عالی هنوز فاصله داریم.

او ادامه می‌دهد: به خاطر مقاومت سازندگان و مالکان نیاز است که توان بیشتری در این‌باره صورت گیرد. در هر حال پیشنهادهایی برای تقویت ممانعت از سد معبر در قالب یک بند به لایحه سد معبر به تصویب شورای شهر رسیده است.

او معتقد است که این کار نیاز به قانون و گرفتن و بردن ندارد و با آموزش اصلاح می‌شود و در این زمینه کافی است که رسانه‌ای مانند صدا و سیما برنامه سازی کند.

* قانون به سد معبر عنوان مجرمانه نمی دهد
در تبصره یک ماده 55 قانون شهرداری ها آمده است: "ﺳﺪ ﻣﻌﺒﺮ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﺮاي ﮐﺴﺐ ﯾﺎ ﺳﮑﻨﯽ ﯾﺎ ﻫﺮ ﻋﻨﻮان دﯾﮕﺮ ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ و ﺷﻬﺮداری ها ﻣﻮﻇﻔﻨﺪ از آن ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﮐﻨﻨﺪ."

یکی از کارشناسان حقوقی شهرداری در این باره می گوید: "نقص قانون مذکور این است که ضمانت اجرایی ندارد یعنی اینکه شهرداری نمی تواند از کسی که ایجاد سد معبر کرده به دادگستری شکایت کند چون اصطلاحا در این قانون هیچ "عنوان مجرمانه ای" به سد معبر داده نشده و حتی از آن با عنوان "تخلف" هم یاد نشده است." دیباجی در پاسخ به این سئوال خبرنگار فرصت که می گوید این اولین باری نیست که شهرداری به خاطر نقص قانون به بن بست می خورد و آیا قرار نیست در این باره چاره ای اندیشیده شود؟ می گوید: از آن جا که قانون شهرداری ها در سال 1334 تنظیم شده نیاز به اصلاح دارد و وظیفه نمایندگان مجلس است که این اشکالات را در مجلس مطرح کرده و به رفع نقایص قوانین بپردازند و اصلاحیه های لازم را به تصویب برسانند.

* بررسی سد معبر از دیدگاه فقها
این موضوع یعنی سلب آسایش از مردم تا آنجام اهمیت دارد که چندی پیش یکی از اعضای هیئت علمی‌ دانشگاه آزاد اسلامی ‌مشهد در یک مقاله تخصصی به بررسی فقهی معضل سد معبر پرداخت.

در یکی از این استفتائات درباره حکم پارک کردن وسایل نقلیه و نیز گِل درست کردن در کوچه و خیابان یا ریختن مصالح ساختمانی پرسیده شده است که در پاسخ آمده است: اگر باعث سد معبر یا مزاحمت عابران نباشد، اشکال ندارد و گرنه جایز نیست.

همچنین در یکی دیگر از استفتائات سوال شده است که برخی مغازه‌ها برای عرضه بیشتر، قسمتی از اجناس مغازه‌شان را در کنار پیاده‌روها یا خیابان قرار می‌دهند و همچنین برخی دست‌فروشان، گاری‌دستی یا چرخ یا وانت‌بارشان را در محل عبور مردم در پیاده‌رو، خیابان یا کوچه مستقر می‌کنند، چنانچه این کار مغایر با مقررات شهرداری باشد یا مزاحم عبور مردم یا باعث سد معبر شود، از نظر شرعی چه حکمی ‌دارد؟ طبق نظرامام خمینی(ره) این کار جایز نیست.

اما در بخش دیگری از این استفتائات، آیت‌ا… فاضل لنکرانی درباره جایز بودن یا نبودن سد معبر گفته است: سد معبر اگر مخالف مقررات جمهوری اسلامی‌ایران باشد یا باعث اذیت و آزار و مانع رفت و آمد عابران شود، حرام است.