محمدحسن محمدی مدیر انتشارات مهاجر است. او چندین سال در حوزه نشر و چاپ کتاب فعال است به صورت تخصصی در حوزه کودک و نوجوان فعالیت می‌کند. محمدی یکی از اعضای انجمن ناشران فرهنگی کتاب کودک و نوجوان است به کار در حوزه کتاب اشاره نموده و مشکلات و سختی‌های کار در این حوزه را نیز گوشزد نموده است. تغییر سیاست‌های فرهنگی با تغییر و تحول در دولت و برگزاری نمایشگاه بین المللی کتاب موضوعاتی بوده که از سوی محمدی مورد اشاره قرار گرفته است.
وی با اشاره به نقش دولت در فعالیت‌های فرهنگی گفت: دولت در حوزه فرهنگ باید سیاست گذار باشد تا متصدی و هر چقدر نقش سیاستگذاری دولت بیشتر شود مطمئنا در رونق فرهنگی با رشد بهتری مواجه خواهیم شد.
ارشاد اکنون سخت‌گیری نمی‌کند
محمدحسن محمدی در ارتباط به تاثیر تغییرات دولت در وزارت ارشاد در تغییر زاویه نگاه ممیزان کتاب اشاره کرد و گفت: با روی کار آمدن دولت یازدهم، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز در سیاست‌های فرهنگی با تغییراتی روبرو شده و برای نمونه در بررسی آثار راحت‌تر برخورد می‌کند. در ممیزی آثار اکنون ارشاد روشن، شفاف و سهل‌گیرتر برخورد می‌کند. تا قبل از این، در ممیزی کتاب بیشتر بر روی کلمات حساس بودند و کمتر به کاربرد آن کلمات در ساختار جمله توجه می‌شده، که این نوعی نگاه غیر کارشناسانه است. بدون اینکه متن خوانده شود و فقط با جستجوی کلمات در متن اقدام به ممیزی می‌نمایند.
وی افزود: به طور کلی این سخت گیری‌ها در حوزه ممیزی وجود داشته، به خصوص اینکه به نظر نیاز نیست در طرح داستان‌های تاریخی و اساطیری اینطور با فشار برخورد شود، که البته در دوره جدید از میزان سخت‌گیری‌ها کاسته شده است.
*ممیزی در حوزه کودک و نوجوان منطقی است
این فعال فرهنگی به ضرورت ممیزی در حوزه کتاب تاکید کرد و اضافه نمود: اما ممیزی در حوزه کودک و نوجوان منطقی است و در همه جای جهان این اتفاق می‌افتد. ممیزی اتفاق خوبی است به خصوص در حوزه کودک و نوجوان، اما وقتی وارد عمل می‌شود با سخت گیری روبرو می‌شویم. برای نمونه گفته می‌شود در هر قصه‌ای که سگ یا خوک باشد باید قصه را تعدیل کرد و نمی‌توان اجازه انتشار داد، حال اگر مشغول روایت یک قصه قرآنی مانند اصحاب کهف باشیم تکلیف چیست؟ البته در فرهنگ اسلامی معتقدیم که نباید سگ در خانه باشد که این موضوع درست است و در کتاب‌ها نیز به آن توجه می‌شود.
محمدی ادامه داد: قانون ممیزی در همه جای جهان در حال اجرا است و هر کشوری با توجه به اقتضائات فرهنگی اقدام به ممیزی می‌نماید، ولی مشکل زمانی به وجود می‌آید که قانون وارد مرحله اجرا می‌شود که این اتفاق با اعمال سلیقه از سوی ممیزان مواجه می‌شود. برای مثال در شاهنامه وقتی به روایت داستان زال و رودابه پرداخته می‌شود، می‌گوید: دست در دست هم در کنار رودخانه می‌رفتند ... در اینجا ممیزی می‌گوید اینها نباید دست در دست هم باشند. این نوعی خود سانسوری است که در داستان های کهن نیز در حال اعمال شدن است.
* برای جلوگیری از انحرافات کل مسیر را بسته‌ایم!
مدیر انتشارات مهاجر به اهمیت نقش کتاب در آموزش به گروه‌های سنی کودک و نوجوان نیز اینطور پرداخت: بر همگان آشکار است که نقش کتاب در تربیت نسل‌ها تا چه اندازه مهم است. به نظرم بایستی از یک دوره‌ای به کودکان و نوجوانان یک سری آموزش‌ها پیرامون جلوگیری از اعتیاد و یا بهداشت جنسی داده شود، یا آموزش سایر معضلاتی که در مسیر رشد این طیف وجود دارد، تا بتوانیم در آینده از یک نسل سالم برخوردار باشیم. ما به منظور اینکه جلوی انحرافات را بگیریم کل مسیر را می‌بندیم و زمانی که انحرافی به وجود می‌آید می‌خواهیم آن را اصلاح کنیم.
نقش ممیزی و آموزش موضوعات اجتماعی و مرتبط با زندگی به کودکان و نوجوانان موضوعی بود که محمدی اینطور به آن پرداخته است: ممیزی باید اولا شفاف باشد، سخت گیرانه نشود، در اجرا سلیقه‌ای نشود و به مباحث مورد نیاز گروه سنی کودک و نوجوان که کارشناسان آنها را تایید نموده اجازه انتشار داده شود.
* ناشران دولتی امکانات بیشتری دارند
مدیر نشر مهاجر ضمن اشاره به تولیدات انتشارات متبوعش، به وضعیت اقتصاد نشر در سال‌های اخیر نیز پرداخت و گفت: انتشارات مهاجر در حوزه‌های علمی مثل: نجوم، حیوانات و ... بیشتر کار ترجمه انجام می‌دهد. هزینه تالیف در این زمینه‌ها زیاد است و همین موضوع سبب می‌شود تا به سمت ترجمه آثار خارجی برویم، البته در میان ناشران دولتی کار تالیف بیشتر از ناشران خصوصی است زیرا امکانات بیشتری در اختیار دارند. با توجه به وضعیت اقتصادی سال های اخیر موج کارهای ترجمه‌ای در حوزه کودک و نوجوان بیشتر شده است. اما در حوزه قصه و رمان، تالیفات‌مان در وضعیت بهتری بسر می‌برند.
* عدم پایبندی به قانون کپی رایت از اعتبار فرهنگی ما در جهان کاسته است
او گفت: عدم پایبندی به قانون کپی رایت در ایران موجب شده تا ناشران خارجی به ما به چشم سارق ادبی نگاه کنند. در نمایشگاه‌های خارجی وقتی شرکت می‌کنیم زیاد به برقراری ارتباط با ایرانی‌ها رغبت نشان نمی‌دهند و همین از اعتبار فرهنگی ما کاسته است. در صورت عضویت در سازمان تجارت جهانی ما موظف به رعایت حقوق مادی و معنوی آثار فرهنگی می‌شویم.
* کتاب‌های ایرانی به شدت مورد توجه مردم افغانستان است
توجه به بازار مصرف فارسی زبان در منطقه موضوع دیگری بود که محمدی از آن یاد کرد: آثار ایرانی چه در حوزه کودک و نوجوان و چه در سایر حوزه‌ها در کشورهای فارسی زبان مانند افغانستان مورد توجه واقع می‌شود. آثار تخصصی و کارشناسی فارسی در دانشگاه‌های افغانستان تدریس می‌شود و محل رجوع اساتید و دانشجویان است و آثار کودک و نوجوان نیز با اندکی اختلاف در برخی کلمات به شدت مورد توجه است.
این ناشر کودک و نوجوان افزود: اگر ما کار قابل ارائه‌ای در جهان داشته باشیم، آن هم در حوزه‌های کودک و نوجوان است. برای نمونه یک سال با انتشارات مهاجر در نمایشگاه فرانکفورت شرکت کرده بودیم، در آنجا مجموعه داستان‌های شاهنامه بسیار مورد توجه بود، زیرا در جهان قصه‌های شاهنامه شناخته شده است. ادبیات غنی، معارف دینی پربار، سابقه تاریخ درخشان و ... موضوعاتی است که ما در جهان به آنها شناخته می‌شویم و از نقاط قوت ما محسوب می‌شود.
* انقلاب اسلامی موجب شکوفایی حوزه کودک و نوجوان
وی به رونق آثار حوزه کودک و نوجوان پس از انقلاب اشاره کرد و گفت: در حوزه کودک و نوجوان، قبل از انقلاب اصلا کار قابل عرضه‌ای نداشتیم و اگر اتفاقی افتاده بعد از انقلاب صورت گرفته است. شاید بتوان گفت در حوزه نشر ما قبل از انقلاب چندان قوی نبودیم و بعد از انقلاب با قدرت بیشتری به این حوزه توجه شده است. از سال 68 به بعد حوزه کودک و نوجوان رشد کرد و باعث شد که ناشران خصوصی بیشتر وارد میدان شوند. از اواخر دهه 60 و اوایل 70 پروانه فعالیت‌ها صادر شده و فعالیت‌ها گسترش یافته است. ناشران کودک و نوجوان از اواخر دهه 60 به صورت حرفه‌ای وارد کار شده‌اند.
تاسیس اولین شهر کتاب از فعالیت‌های انجمن ناشران فرهنگی کتاب کودک و نوجوان است
محمدی به نحوه شکل گیری انجمن ناشران فرهنگی کتاب کودک و نوجوان اشاره کرد: فعالیت‌های عمومی مشترک در حوزه کتاب موجب شد تا تعدادی از ناشران در کنار هم اقدام به تاسیس انجمن ناشران فرهنگی کتاب کودک و نوجوان کنند. راه اندازی اولین شهر کتاب در خیابان حافظ از اولین فعالیت‌های انجمن ناشران فرهنگی کتاب کودک و نوجوان است. سال 1372 انجمن ناشران فرهنگی کتاب کودک و نوجوان از طرف همه ناشران کودک و نوجوان با یک غرفه در نمایشگاه بین المللی کتاب تهران شرکت کرد و اعضاء در یک غرفه کتاب‌های خود را عرضه کردند. پس از شکل گیری این گروه، در 1376 انجمن ناشران فرهنگی کتاب کودک و نوجوان با حمایت‌های ارشاد در ثبت شرکت‌ها و ارشاد به ثبت رسمی رسید و از آن سال به این سمت مشغول فعالیت است و هم اکنون با 70 عضو فعالیت می‌نماید.
عضو انجمن ناشران فرهنگی کتاب کودک و نوجوان به فعالیت‌های این انجمن پرداخته و گفته است: همکاری در برگزاری بخش کودک و نوجوان نمایشگاه کتاب تهران، برگزاری جشنواره دوسالانه کتاب برتر در سطح کشور، برگزاری نمایشگاه کتاب با همکاری ارشاد در کارخانجات به منظور پیوند دو حلقه فرهنگ و صنعت، شرکت در فعالیت‌های فرهنگی در سطح کشور به مناسبت‌های مختلف از جمله هفته کتاب و ... از جمله فعالیت-های انجمن ناشران فرهنگی کتاب کودک و نوجوان در این سال‌ها بوده است.
او اضافه کرد: در حال حاضر در صدد ایجاد یک نشان تجاری برای راه اندازی یک مجموعه فروشگاه‌های زنجیره‌ای تخصصی برای عرضه کتاب و محصولات فرهنگی مربوط به کودک و نوجوان تحت نظر انجمن ناشران فرهنگی کتاب کودک و نوجوان هستیم. انجمن ناشران فرهنگی کتاب کودک و نوجوان در برخی از نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های خارجی از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شرکت کرده است. اعضای انجمن برای تاسیس یک آژانس ادبی اقداماتی انجام داده‌اند ولی به این خاطر که ناشران ایرانی پایبند به کپی رایت نیستند این اتفاق جواب نمی‌داده است و این اتفاق زمانی رخ خواهد داد که ما به عضویت سازمان تجارت جهانی وارد شویم و در مرحله بعدی این آژانس راه اندازی شود.
* رسانه ملی به همه چیز بها می‌دهد مگر کتاب!
مدیر انتشارات مهاجر ضمن اشاره به نبود اطلاع رسانی در حوزه کتاب، مهجور بودن حوزه کودک و نوجوان را نیز مطرح کرد و گفت: درکشور ما رسانه ملی تاثیرگذارترین رسانه در زمینه اطلاع رسانی است که برخی اوقات بخاطر بعضی ملاحظاتی که وجود دارد کمتر به سراغ انجمن‌ها و امور صنفی رفته و به همین نسبت، کمتر مردم این انجمن‌ها را خواهند شناخت. برای فوتبال، سینما، تئاتر – که مشخص نیست تا چه اندازه بُرد دارد؟ - و یا حتی موسیقی برای معرفی‌شان چه میزان هزینه می‌شود، در مقابل برای کتاب که اثرگذاری بسیار زیادی در سطح اجتماع دارد چه اندازه هزینه می‌گردد؟ با این وصف می‌توان به سهم کتاب کودک و نوجوان در این میان پی برد. برای اینکه بتوانیم کتاب و کتاب خواندن را برای کودکان تبدیل به یک امر لازم کنیم تا با کتاب بیشتر مانوس باشند باید تمام دستگاه‌ها یک برنامه‌ریزی دقیق و از سر دلسوزی داشته باشند. سلامت شخصیت، پُرکردن اوقات فراغت و ... در گرو توجه به کتاب است.
محمدی هزینه بالای تبلیغات تلویزیونی را دلیل ناشناخته ماندن انجمن ناشران عنوان کرد: در میان مجامع فرهنگی انجمن ناشران تا اندازه‌ای شناخته شده است، اما به اندازه‌ای که باید باشد نیست و با جایگاه واقعی فاصله داریم. هزینه‌های بالای تبلیغات تلویزیونی موجب شده تا امکان تبلیغات نداشته باشیم. در رسانه ملی کتاب کودک و نوجوان اصلا تبلیغ و معرفی نمی‌شود.
* بی توجهی مدیران به حوزه فرهنگ
این فعال فرهنگی اهمیت توجه بخش صنعت به مباحث فرهنگی را ضامن بقای صنایع عنوان کرد و یادآور شد: ما سعی می‌کنیم که حلقه ارتباطی بین صنعت و فرهنگ را به هم وصل کنیم. گردش مالی یک روز کارخانجات صنعتی بزرگ برابر با گردش مالی یک سال حوزه فرهنگ است و توجه به این امر که رشد و بهره‌وری صنعتی در گرو افزایش سطح فرهنگی کارمندان و کارگران و خانواده‌های آنها است. کارخانجات و مدیران صنعتی نیز حاضر به حمایت از حوزه‌های فرهنگی نیستند. ما در زمان توزیع سبد کالا به یکی از کارخانجات رفتیم و اقدام به برپایی نمایشگاه کتاب کردیم. گفتیم سی درصد ما تخفیف مد نظر گرفتیم، سی درصد هم شما تامین کنید تا محصولات فرهنگی با چهل درصد مبلغ واقعی به دست مصرف کننده و نیروی کار شما برسد. اما مدیران کارخانه حاضر نشدند کمتر از ده میلیون تومان برای آموزش و فرهنگ سازی در میان پرسنل خود هزینه نمایند.
* عزم ملی برای ریشه‌کن نمودن معضلات فرهنگی
برنامه‌ریزی در سطح ملی برای نهادینه نمودن کتاب و کتابخوانی محور بخش‌هایی از صحبت‌های محمدی بود: برای ترویج کتاب و کتابخوانی و کاهش بسیاری از آسیب‌های اجتماعی و جلوگیری از آنها لازم است تا با یک سیاست ملی کودکان را با کتاب مانوس کنیم. به منظور نهادینه نمودن فرهنگ کتاب در جامعه باید آموزش و پرورش، خانواده‌ها، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی، رسانه ملی، شهرداری-ها و ... با یک عزم ملی حرکت کنند تا بتوان نتیجه گرفت در غیر اینصورت یک انجمن تا چه اندازه می‌تواند موثر باشد.
* استفاده از ظرفیت‌های نمایشگاه کتاب
محمدی استفاده از ظرفیت‌های نمایشگاه کتاب را اینطور یادآور شد: نمایشگاه کتاب تهران یک رویداد بی نظیر فرهنگی است که در کشور ما اتفاق می‌افتد. بر خلاف سایر کشورهای دنیا، نمایشگاه کتاب تهران با استقبال 4 الی 5 میلیون بازدید کننده روبرو می شود که بایستی از این فرصت بیشترین استفاده در زمینه کتاب کرد.
* رسانه ملی در قبال کتاب سخت‌گیرانه برخورد می‌کند
او افزود: نقد علمی و پیوسته که از طریق یک رسانه تخصصی به آن پرداخته شود در فضای کودک و نوجوان وجود ندارد. اداره یک نشریه که به صورت منظم چاپ شود و در اختیار عموم و علاقمندان به این حوزه قرار بگیرد یک کار پر هزینه است. نقد آثار کودک و نوجوان که از تاثیر خوبی نیز برخوردار باشد به شدت کم است و در برخی مطبوعات به صورت نامنظم به آن پرداخته می‌شود. در رسانه ملی الگو سازی به منظور نقد و معرفی کتاب صورت نمی‌گیرد و رسانه ملی نسبت به این حوزه کم لطفی دارد. با توجه به اینکه کتاب تاثیرگذارترین ابزار فرهنگی است و قیمت پایین‌تری در قیاس با سایر محصولات فرهنگی دارد باز ما شاهدیم که رسانه ملی در معرفی کتاب سخت‌گیرانه برخورد می‌کند.
وی افزود: اصلی‌ترین مشکل در معرفی و شناساندن محصولات فرهنگی از جمله کتاب است. اگر امروز خانواده‌ها و یا کودکان و نوجوانان بخواهند کالای فرهنگی تهیه کنند به کجا باید رجوع کنند؟ در کجا این محصول معرفی می شود؟ بزرگترین معضلی که ناشران کودک و نوجوان با آن دست و پنجه نرم می‌کنند این است که تریبونی برای تبلیغ آثار خود ندارند.
او به اهمیت حمایت مسئولین از حوزه کودک و نوجوان اشاره کرد و یادآور شد: در همین میدان انقلاب ما چند فروشگاه تخصصی و مشخص برای فروش کتاب کودک داریم؟ فروشنده نیز بی تقصیر است، زیرا سود کتاب و محصولات کودک کم است و ترجیح می دهد تا به جای کار کودک آثار بزرگسال ارائه کند تا از منافع مادی بیشتری بهره ببرد. این کار نیاز به حمایت دولت و نهادهای مسئول دارد، این اتفاق از عهده ناشر هم خارج است و باید حمایت شود. من به عنوان ناشر این تجربه را دارم که هرگاه کتاب در اختیار کودکان قرار گرفته است کتاب را خریده و استفاده نموده است، ولی امروز خانواده‌ها اگر بخواهند یک محصول فرهنگی برای کودکشان تهیه نمایند، کجا باید بروند؟
* شهر کتاب کار خیر شهرداری تهران
محمدحسن محمدی گفت: ما باید کتاب را در مدارس در اختیار و در دسترس کودکان قرار بدهیم. تاسیس و راه اندازی یک فروشگاه محصولات فرهنگی در کنار مدارس می‌تواند موجب مانوس شدن دانش آموزان با کتاب شود. این پیشنهاد می‌تواند از سوی دولت و شهرداری‌ها به مرحله عمل نزدیک شود تا اقدامی به منظور گسترش فرهنگ استفاده از کتاب تلقی گردد. راه اندازی و گسترش مجموعه «شهر کتاب» یک اقدامی بوده که از سوی شهرداری انجام گرفته و واقعا به عنوان کار خیر شهرداری تهران می‌توان از آن یاد کرد. راه اندازی باغ کتاب یک رویداد فرهنگی است ولی چند سال است که منتظر راه اندازی آن هستیم اما هنوز محقق نشده است. در صورت راه اندازی باغ کتاب مطمئنا از سرگردانی مردم، ازدحام نمایشگاه کتاب تهران و ... کاشته خواهد شد و دسترسی مردم به کتاب آسانتر می شود.
* اطلاع رسانی گسترده در اختیار نظام است
محمدی که در حوزه کودک و نوجوان فعالیت می‌کند بی توجهی به این حوزه را یادآور شد و اعلام نمود: جشنواره کتاب برتر کودک و نوجوان با هدف حمایت از ناشران و مولفان این حوزه تا کنون در هفت دوره برگزار شده است ولی بخاطر عدم انعکاس وسیع این اتفاق و رویدادهای اینچنینی در سطح عمومی جامعه اکثرا از آن بی خبرند. اطلاع رسانی‌های گسترده برای این حوزه و سایر حوزه‌ها در اختیار نظام بوده و از توان یک ناشر و یا انجمن خارج است.
عضو انجمن ناشران فرهنگی کتاب کودک و نوجوان به حضور تکنولوژی در این عرضه اینطور اشاره نمود: استفاده از ابزارهای چندرسانه‌ای در حوزه کودک و نوجوان راه افتاده ولی تولیدکنندگان این حوزه نیز در فروش و معرفی با مشکل روبرو هستند. تکنولوژی وقتی وارد می‌شود همه را با خود خواهد بُرد، حالا عده ای در این سیل غرق می‌شوند و عده ای می‌توانند از این موج استفاده کنند و سوار آن شوند.
وی به کیفیت آثار تولیدی نیز گریزی زد و خاطر نشان کرد: در زمینه کودک و نوجوان حجم کارهای با کیفیت بسیار بالاست و این حاکی از اهتمام تولیدکنندگان به این عرصه است. ما در زمینه تالیف و هم در زمینه ترجمه کارهای خوبی برای عرضه داریم ولی متاسفانه مورد حمایت واقع نمی شود، حمایت از سوی بخش دولتی به هیچ وجه وجود ندارد و به این موضوع نباید فکر کرد.
* ارشاد سلیقه‌ای حمایت می‌کند
محمدی به عدم تقسیم حمایت‌های ارشاد به صورت عادلانه پرداخت: حمایت و خریدهایی که دولت و ارشاد از ناشران انجام می‌دهد بیشتر سلیقه‌ای است. هر دولت با توجه به یک مجموعه سیاست‌ها اقدام به حمایت از ناشران می‌کند. یک دوره فقط از ناشران خصوصی خرید می‌شود، یک دولت فقط از کتاب خوب حمایت می-کند که در برخی از این حمایت‌ها رابطه‌ها نیز دخیل بوده است. حمایت‌ها سلیقه‌ای است و با اعمال نظرات شخصی و گروهی بیشتر همراه بوده است. دولت در حوزه فرهنگ باید سیاست گذار باشد تا متصدی و هر چقدر نقش سیاستگذاری دولت بیشتر شود مطمئنا در رونق فرهنگی با رشد بهتری مواجه خواهیم شد.
* برای ورود مردم به نمایشگاه سد درست نکنیم
مدیر انتشارات مهاجر در مورد بلیط فروشی در نمایشگاه گفت: بلیط فروشی در اکثر نقاط دنیا برای ورود و بازدید از نمایشگاه مرسوم است. نمایشگاه کتاب بولونیا، فرانکفورت و ... برای ورود به نمایشگاه بلیط فروشی وجود دارد. ولی نمایشگاه کتاب تهران همین اندازه که مردم رجوع می‌کنند و در این رویداد فرهنگی مشارکت می‌نمایند در نوع خودش اتفاق خوبی است و نیازی نیست که مانع ورود مردم شویم. بالاخره مردم ما یک ملت فرهنگی هستند و به فرهنگ علاقه داشته و همین علت رجوع آنها به نمایشگاه کتاب تهران است. برای بلیط فروشی در نمایشگاه کتاب باید کارشناسان نظر بدهند و آنها به جمعبندی برسند که این اتفاق بیفتد یا خیر، ولی بطور کلی نباید از ورود مردم به اجتماع اهالی فرهنگ جلوگیری شود.
مدیر انتشارات مهاجر در گفت‌وگوی مشروح با فارس مطرح كرد:
حمایت سلیقه‌ای ارشاد از ناشران
عضو هیات مدیره انجمن فرهنگی ناشران كتاب كودك و نوجوان گفت: در حوزه كودك و نوجوان، قبل از انقلاب اصلا كار قابل عرضه‌ای نداشتیم و اگر اتفاقی افتاده بعد از انقلاب صورت گرفته است.
۱۳۹۳/۲/۹
