اقتصادبدون‎نفت‌دراندیشه‌امام‌خامنه‌ای

در این نوشته کوتاه سعی می شود تا ابتدا تعریفی از اقتصاد بدون نفت داشته باشیم، سپس سیری تاریخی در بیانات مقام معظم رهبری در مورد اقتصاد بدون نفت خواهیم داشت، برخی مفاهیم مرتبط با این موضوع شرح داده خواهد شد و در پایان راهکارهایی در راستای تحقق این امر آورده شده است.
به گزارش تسنیم، تعریف ساده از اقتصاد بدون نفت به این شرح است که دولت بدون نیاز به درآمدهای نفتی اقتصاد را مدیریت نماید و اگر روزی امکان صادرات نفت وجود نداشته باشد خللی در مکانیزم های اقتصادی کشور به وجود نیاید؛ در واقع اقتصاد بدون نفت یعنی اقتصاد بی نیاز از درآمدهای نفتی.
بررسی بیانات مقام معظم رهبری نشان می دهد که ایشان از سال 73 تاکنون به مناسبت های متفاوت بر شعار "اقتصاد بدون نفت" پای فشاری نموده اند. "آرزوى واقعى من- که البته ممکن است به این زودیها قابل تحقّق نباشد- این است که ما درِ چاههاى نفت را ببندیم و اقتصاد خود را براساس کالاها و محصولات غیر نفتى بنیاد نهیم. یعنى فرض کنیم این کشور، کالایى به نام نفت ندارد. البته این کار ممکن است در این سالها و به این زودیها عملى نباشد. زیرا دشمنان ایران در دوران رژیم وابسته و فاسد پهلوى، بیش از حدّ تصور خراب‏کارى کرده ‏اند و چنان ملت و کشور ما را به نفت وابسته نموده ‏اند که نشود به این آسانى چنین کارى را کرد. اما روزى باید این کار بشود و آن روز، روزى است که ملت ایران بدون اینکه سرمایه‏ هاى خود را مفت و مجّانى به دست کسانى بدهد که با کمال خباثت از ثروت ملى کشورها استفاده می کنند، با تکیه بر امکانات ذاتى، روى پاى خودش بایستد."
پس از آن ایشان در نوروز 75 نگرانی خود را نسبت به اقتصاد وابسته به نفت ابراز نموده و می فرمایند : " من یک نگرانى مختصرى دارم- که مربوط به امروز هم نیست؛ سالهاست که این نگرانى را دارم- و آن این است که باید اقتصاد ملت ایران از نفت جدا شود. این مسئله را اخیراً به دولت خدمتگزار ابلاغ کرده‌ایم که برایش برنامه‌ریزى کند و در حال برنامه‌ریزى است و کارهایى هم انجام داده است. ما باید کارى کنیم که ملت و دولت ایران، وابسته به نفت خود نباشند. "
مقام معظم رهبری در سال 78 ضمن تاکید بر اقتصاد بدون نفت فرمودند : " من از سه چهار سال پیش به این طرف، بخصوص تأکید کرده ‏ام تا آنجایى که می توانند، باید وابستگى اقتصادى کشور را به نفت، کم کنند ... طبیعى است اقتصادى که بر پایه ‏ى کالایى است که قیمت‏گذارى آن در دست دیگران است، همین مشکلات را هم دارد؛ یک روز می شود بشکه ‏اى هجده دلار و بیست دلار، یک روز هم ناگهان به هفت و نیم دلار و هشت دلار تنزّل می کند! ما احتیاجى نداریم به اینکه این کالا را این‏طور مصرف کنیم. ما می ‏توانیم در داخل کشور، از منابع فراوان و عظیمى که وجود دارد، استفاده کنیم و دولت، امروز در فکر این مسائل است. "
در ابلاغ سیاست های کلی برنامه پنجم توسعه نیز به " تغییر نگاه به نفت و گاز و درآمدهای حاصل از آن، از منبع تامین بودجه عمومی به منابع و سرمایه های زاینده اقتصاد " تاکید شده است. ایشان در سال 90 در دیدار با فعالان بخش های اقتصادی کشور یکی از بزرگ ترین معضلات اقتصاد کشور را وابستگی به درآمد نفت می دانند " ما باید به اینجا برسیم و بتوانیم خودمان را از درآمد نفت واقعاً بى‌نیاز کنیم. یکى از بزرگترین بلیات اقتصاد ما، و نه فقط اقتصاد ما، بلکه بلیات عمومى کشور، وابستگى ما به درآمد نفت است. "
در سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی که اخیراً توسط ایشان ابلاغ گردید هم این موضوع مورد تاکید قرار می گیرد " با هدف تأمین رشد پویا و بهبود شاخص‌های مقاومت اقتصادی و دستیابی به اهداف سند چشم‌انداز بیست‌ساله، سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی با رویکردی جهادی، انعطاف پذیر، فرصت ساز، مولد، درون‌زا، پیشرو و برون‌گرا ابلاغ می‌گردد: ... 18) افزایش سالانه‌ سهم صندوق توسعه ملی از منابع حاصل از صادرات نفت و گاز تا قطع وابستگی بودجه به نفت. "
همانطور که در بالا آورده شد دغدغه رهایی از اقتصاد نفتی در اندیشه مقام معظم رهبری و در ادامه آن در تمامی دولت های گذشته وجود داشته است، اما طبق آمار بیش از 45 درصد بودجه عمومی دولت به درآمدهای نفتی وابسته است و این میزان از وابستگی بودجه کشور به درآمدهای نفتی حل این مشکل را در کوتاه مدت غیرممکن می کند. مقام معظم رهبری دو راهکار اساسی برای تحقق اقتصاد بدون نفت، یعنی اصلاح مدیریت نفت و اتخاذ سیاست‌های کلان اقتصادی جهت اصلاح ساختار اقتصادی کشور، پیشنهاد نموده‌اند.
یکی از راهکارهای اصلی برای حرکت به سمت اقتصاد بدون نفت گسترش دریافت مالیات و افزایش سهم مالیات در درآمدهای دولت است؛ همچنین مالیات یکی از اصلی ترین ابزارهای سیاست گذاری مالی و توزیع عادلانه ثروت در هر جامعه ای است. بر اساس آخرین آمارهای موجود سهم مالیات در تامین هزینه های جاری دولت حدود 40 درصد است که این رقم در کشورهای پیشرفته تا 80 درصد است.

افزایش صادرات غیرنفتی نیز می تواند در جهت کاهش وابستگی به درآمد نفت بسیار موثر باشد که علی رغم اقدامات و تلاش های صورت گرفته همچنان رتبه فعلی صادرات با طرفیت های کشور فاصله ی بسیار دارد؛ هم چنان که در رهنمودهای مقام معظم رهبری نیز به این اصل اشاره شده است. تقویت بخش خصوصی و ارتقا سهم این بخش در اقتصاد هم می تواند صادرات کشور را به طور چشمگیری افزایش دهد.
موضوع دیگری که می تواند در این زمینه راهگشا باشد توجه به تولیدات دانش بنیان است. « باید روزى برسد که این ملت بتواند از دانش خود ثروت تولید کند. آن وقت خودِ آن ثروت به پیشرفت دانش کمک خواهد کرد. » گسترش صنعت پتروشیمی و به ویژه صنایع پایین دستی آن با هدف ایجاد ارزش افزوده و اجتناب از خام فروشی نفت خام، گسترش صنعت گردشگری و توجه بیش از پیش دولت به صندوق توسعه ملی و راهبردهای بلند مدت آن از دیگر راهکارهایی است که در جهت گذار به اقتصاد بدون نفت کمک خواهد نمود.