باید ها و نباید های نمایشگاه كتاب

بالاخره بیست‌وهفتمین نمایشگاه کتاب تهران نیز افتتاح شد. نمایشگاهی که مسئولان امر اصرار دارند با صفت «بین المللی» از آن یاد کنند. این در حالیست که صرف حضور تعدادی از ناشرهای خارجی بدون وجود سیاست خاص فرهنگی در چینش و انتخاب آنها، قاعدتاً اگر مضر نباشد، از نظر فرهنگی نمی‌تواند مفید واقع شود.

در هر صورت بسیاری از کتابخوان‌ها، روزهای برگزاری این نمایشگاه را «بهار کتاب» می‌دانند و فرصت حاصل از حضور اکثریت قریب به اتفاق ناشرها در آن را مغتنم می‌شمارند. نمایشگاه کتاب تهران از اتفاقات بزرگیست که طبیعتاً نقاط قوت و ضعف پرشماری دارد. نگاهی گذرا بر این نقاط می‌تواند ابعاد مختلف این رویداد عظیم را تا حدودی مشخص کند.

** نبایدهای نمایشگاه کتاب

الف) مشکلات اجرایی که بالاخره باید حل شوند

اتفاق بزرگی همچون برگزاری نمایشگاه کتاب تهران با عنایت به ابعاد و حجم حضور ناشران مختلف و حضور عموم علاقه‌مندان به کتاب، نمی‌تواند عاری از نقاط مثبت و منفی باشد. اگرچه این رویداد عظیم هرساله از سوی مسئولان امر در حال اجراست و تجارب مدیریتی بسیاری درباره اجرای آن وجود دارد اما متأسفانه بعضی از معضلات، هر ساله دیده می‌شوند و هر ساله نیز حکایت تکرار مکررات را زنده می‌کنند!

در این زمینه به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:

1) موضوع بن‌های کتاب و بازار سیاه آن که با تبدیل بن‌های کاغذی به کارتهای موسوم به «بن‌کارت» نیز حل نشد و هنوز هم بازارهای سیاه و شبه‌سیاه به جان این سازوکار افتاده‌اند و یارانه‌های فرهنگی را از اهداف خود، منحرف می‌کنند.

2) ازدحام در نمایشگاه کتاب یکی از عوامل جلوگیری از حضور مفید و موثر کودکان و سالمندان در این رویداد عظیم و مهم است و تاکنون کمتر روشی برای کاهش این معضل مورد استفاده قرار گرفته است.

3) نمایشگاه کتاب عموماً فروشگاه کتاب است تا نمایشگاه! تخفیف‌های مختلف برای فروش کتاب‌ها، بیشتر شبیه تخفیف اجناس کم‌طرفدار و کم‌مشتری در ایام پایانی سال است! جالب‌تر اینجاست که اکثریت تخفیف‌ها برای کتاب‌های نه‌چندان مفید است. مثلاً کتاب‌های طالع‌بینی یا کتاب‌های غیرعلمی با موضوعاتی که مثلاً قرار است روانشناسانه باشند!

تبلیغات ناشر‌ها، مصاحبه‌های نویسندگان و نیز سایر فعالیت‌ها و البته جنب‌وجوش اهالی کتاب در آستانه برگزاری این نمایشگاه، هرساله بر این منوال است که فروش حداکثری کتاب‌ها را نشانه می‌رود و این فروشگاه بزرگ را بیشتر و بیشتر از اهداف آن دور می‌کند.

ب) لزوم جلوگیری از انتشار کتاب‌های مسأله‌دار

کتاب‌های مرتبط با فرقه‌های انحرافی فکری و عقیدتی، هرساله با شدت و ضعف در نمایشگاه کتاب دیده شده است. در بعضی از سنوات به هنگام برگزاری نمایشگاه کتاب، بسته به سیاست وزارت ارشاد وقت، با نشر این کتاب‌ها برخورد شده است. البته شدت و ضعف حضور اینگونه کتاب‌ها همواره با شدت و ضعف مسئولان مربوطه در مواجهه با متخلفان همراه بوده است.

کتاب‌های مربوط به عرفان‌های کاذب، کتاب‌های چاپ خارج از کشور که از عنوان مجعول «ا ل خ ل ی ج ا ل ع ر ب ی ه» استفاده کرده‌اند، کتاب‌هایی که حاوی تصاویر غیرقابل انتشار هستند و موارد مشابه دیگر، از جمله معضلاتی است که در این زمینه طی ادوار گذشته مشاهده شده است.

متأسفانه این معضل، ممکن است در بیست و هفتمین نمایشگاه کتاب تهران، بروز مشکلاتی را موجب شود چرا که طی این دوره، کمترین نظارت بر ورود کتاب‌های ناشران به محل نمایشگاه صورت گرفته است.

ج) کتاب سیاسی آری، سیاسی‌بازی هرگز

یقیناً سخن گفتن از سیاست و سیاسی بودن کتاب، نه‌تنها امری منفی نیست بلکه واجب، ضروری و در مواردی نیز، اجتناب‌ناپذیر است. در این بین می‌توان از فرصت به‌وجود آمده در نمایشگاه کتاب تهران، برای روشنگری و بیان حقایق استفاده کرد.

اگر چه بیم آن می‌رود که با روند موجود در دولت یازدهم و با حضور برخی عناصر مسأله‌دار در وزارتخانه‌های مختلف و همچنین مانور مسئولان وزارت ارشاد بر روی موضوع حذف ممیزی کتاب، شاهد انتشار کتاب‌هایی با عنوان سیاسی باشیم که وسیله کاسبی سیاست‌بازان هستند.

د) حاشیه‌هایی که نباید پررنگ‌تر از متن شود

این یک حقیقت مسلم است که برگزاری نمایشگاه کتاب تهران، یک رویداد عظیم با هدف‌گذاری فرهنگی محسوب می‌شود. در چنین فضایی، غلبه حاشیه‌ها بر متن اتفاقات، می‌تواند به مثابه سمی مهلک باشد. حضور یا عدم حضور یک یا چند ناشر، خط و نشان کشیدن برای منتقدان دولت، اصرار بر انتشار کتاب‌های عناصر خاص و حامیان و همراهان فتنه88، می‌تواند از جمله آفت‌های نمایشگاه کتاب باشد.

** بایدهای نمایشگاه کتاب

الف) ایجاد دسترسی برای عموم

ایجاد امکان حضور عموم اقشار کتابخوان به تناسب نیاز و علاقه، در نمایشگاه کتاب، می‌تواند یک رویداد ایده‌آل فرهنگی را رقم بزند. این در حالیست که برگزاری نمایشگاه کتاب در تهران، عملاً بخش عظیمی از اهالی شهرها و روستاهای مختلف کشور را از موهبت حضور در «بهار کتاب»، محروم می‌کند.

نمایشگاه کتاب باید به‌نحوی برگزار شود که عموم علاقه‌مندان به کتاب یا به بیان بهتر، عموم اقشار جامعه، امکان حضور در آن را داشته باشند. شاید برگزاری نمایشگاه های مشابه با تسهیلات بیشتر، در شهرهای مختلف، بتواند تسهیل‌کننده بعضی از دشواری‌های موجود باشد.

ب) تأمین خوراک یک ساله فکری جامعه

نمایشگاه کتاب می‌تواند تأمین‌کننده خوراک فکری یک ساله جامعه ما باشد. این مهم درصورتی اتفاق خواهد افتاد که جایگاه و اثرگذاری کتاب برای مسئولان و اهالی فرهنگ، آن‌طور که شایسته است، تبیین و روشن شود.

ج) توجه به نیاز قشرهای مختلف جمعیت کشور

نمایشگاه کتاب تهران باید توان پاسخگویی به نیاز جامعه را داشته باشد، جامعه‌ای که از اقشار گوناگون با نیازهای عموماً متفاوت تشکیل می‌شود. اصولاً مراجعه به کتاب، برای نیازهای تخصصی، سرگرمی، درسی و تحصیلی، تحقیقاتی و موارد دیگر صورت می‌گیرد. در این بین بر مسئولان مربوطه است که همه این نیازها را در نطر بگیرند و با نگاهی جامع و دقیق، نیازمندی‌های جامعه را پاسخگو باشند.

برگزاری نمایشگاه‌های تخصصی کتاب در موضوعات متنوع، یکی از راه‌کارهاییست که ممکن است در این مقوله، راهگشا باشد.

** نمایشگاه کتاب، باشد یا نباشد؟

هرساله و با بروز مشکلات اجرایی نمایشگاه کتاب، این سئوال مطرح می‌شود که «چرا باید نمایشگاه کتاب را (دست کم به شیوه فعلی) برگزار کنیم؟».

پاسخ پرسش فوق این است که:

نمایشگاه کتاب، بزرگترین رویداد فرهنگی کشور است. شاید این نمایشگاه به اندازه جشنواره فیلم فجر، جشنواره فیلم اسکار یا فلان جشنواره مُد و لباس برای بعضی از رسانه‌های داخلی و خارجی حائز اهمیت نباشد، اما اثرگذاری آن بر حوزه فرهنگ کشور، غیرقابل کتمان است.

این مهم تا جایی ادامه دارد که حتی رسانه‌های بیگانه و ضدانقلاب نیز، کوشش می‌کنند با حاشیه‌سازی و درج اخبار هدفمند، حاشیه‌سازی را در دستور کار خود قرار دهند تا نمایشگاه کتاب را از اهداف متعالی خود دور کنند. با همه توصیفات فوق، برگزار شدن هرساله نمایشگاه کتاب، یک اتفاق مبارک برای فرهنگ ایران اسلامی و محلی برای ترویج کتابخوانی در کشور است.
منبع: فرهنگ نيوز