روایتی نا گفته از نقش ایران در تاسیس اوپك

به گزارش نما به نقل از عصر نفت، کنگره فرآورده های نفتی بهانه ای بود تا در زمان حکومت عبدالناصر در مصر،وزرای نفت کشورهای بزرگ نفت خیز دور هم جمع شده و با ایده وکیل زبردست ونزوئلایی ، منشور ابتدایی سازمان کشورهای صادر کننده نفت را به امضا برسانند.

به دلیل پشت کردن اعراب به ایران به علت تحریم نفت ایران، دولت وقت قصد حضور در این کنگره را نداشت چرا که بیشتر شرکت کنندگان در ای کنگره از کشورهای عربی بودند. دولت وقت که تفکرات مصدق را همچنان در بدنه خود می دید معتقد بود هنگامی که صنعت نفت ایران ملی شد و نفت ایران تحریم، اعراب بلافاصله وارد گود شدند و با عرضه ۶۰۰ هزار بشکه ای خلا ایران را در بازار پر کردند. ایران در آن روزها وضعیت اسفناکی به خود می دید به طوری که صادرات نفت آن پیش از ملی شدن به ۳۰ هزار بشکه در روز رسید آن هم با تخفیف ۵۰ درصدی قیمت به مشتریان!

بسیاری از تحلیل های آن روزها بیانگر این مطلب است که عرضه نفت از سوی اعراب ضربه ای بزرگ به دولت مصدق وارد کرد و معشیت مردم را دچار مشکلی بزرگ کرد. به همین دلیل دولت وقت، هیاتی درجه دو را رهسپار قاهره کرد. عبدالله انتظام مدیرعامل شرکت ملی نفت، ماموریت حضور در کنگره را به منوچهر فرمانفرمائیان سپرد و وی به همراه دو ایرانی دیگر عازم مصر شد آن هم به عنوان عضو ناظر.

پس از روز اول، خوآن الفونسو پرز وزیر نفت ونزوئلا ترتیب حلسه ای محرمانه با نماینده ایران را می دهد و با وی درباره حذف شرکت های اروپایی و امریکایی از بازار نفت هم صحبت می شود. در آن جلسه سری اعلام می شود ونزوئلا می خواهد اوپک را پایه ریزی کند و ایران به عنوان سردمدار ملی کردن صنعت نفت و مبارزه با استعمارگرایینقش ویژه ای ایفا می کند.

نماینده ایران از پذیرفتن متن اساسنامه ممانعت می کند امادر جلسه فردا که روی کشتی تفریحی ناصر و روی آب های رود نیل برگزار می شود، نمایندگان عربستان و عراق، کویت و قطر هم به ایران و ونزوئلا اضافه می شودند تا این ایده جنبه رسمی تری پیدا کند.

در پایان جلسه موافقتنامه ای تدوین شد که به موافقت نامه"عالیجنابان" معروف است و تنها به موضوعاتی همچون چگونگی اداره صنعت نفت و محیط زیست اشاره شده بود و خبری از قیمت گذاری و بازار نفت نبود. در سندی که از این موافقتامه وجوددارد، ایران متعهد شده است تنها ناظر این موافقتنامه است و در باب اجرا همکاری نخواهد کرد.

پس از مراجعه نماینده ایران به کشور موضوع با رئیس شرکت نفت در میان گذاشته می شود که با عصبانیت انتظام همراه می شود زیرا هرگونه رابطه و هم برادری با اعراب نفی می شد. موضوع به شاه ابلاغ می شود و وی اعلام می کند با این خودسری برخورد شود اما برحسب جلسه ای که میان شاه ایران و رئیس جمهور وقت امریکا برگزار می شود دیدگاه محمدرضا پهلوی با چرخش ۱۸۰ درجه ای همراه می شود و وی مدافع موافقتنامه می شود.

سال بعد قطر از امضا کنندگان این سند کنار می رود و چهار ضلع باقی می مانند. دولت ایران که به اهداف این موافقتنامه پی برده بود، هیاتی رسمی تر را در سال ۱۳۲۹ عازم بغداد کرد. یذپرستی گروه اعزامی را فواد روحانی معاون حقوقی شرکت ملی نفت به عهده گرفت.

سرهنگ قاسم که به شدت شیفته ناصر بود، میزبانی را برعهده داشت مقرر کرده بود در باره قیمت نفت و نقش کشورهای نفتی جمع بندی شود. جالب اینجاست که عبدالله تریکی وزیر نفت وقت عربستان همراه با یک مشاور امریکایی در این جلسه شرکت کرد و به استناد اعضای حاضر در آن جلسه،این مشاور امریکایی در باره ساز و کارهای تشکیل چنین سازمانی نظریاتی ارائه داد.

در آن سال نوسان قیمت های نفت بلای خانمان سوزی را عاید این کشورها کرده بود که نیاز به همبستگی اعضا برای پایان دادن به حکومت هفت خواهران در بازار نفت شد. هفت خواهران شامل ۷ شرکت اروپایی امریکایی اکسون، رویال داچ شل، گلف اویل، تگزاکو، بریتیش پترولیوم، موبیل و شورون بود که نبض نفت را در جهان در دست داشتند، قیمت ها را تعیین و سود کمی را به صاحبان نفت پرداخت می کردند.

در آن جلسه اوپک اعلام موجودیت کرد و برای کنار زدن هفت خواهران نفتی دست به کار شد اما به دلیل همراهی عربستان و ایران با سیاست های واشنگتن نتوانست نقشی را در بازار ایفا کند تا ۵ سال آینده که تلاش های خوزه آلفونسور پرز یا همان پدر اوپک جواب داد و نفت در دست کشورهای نفتی افتاد که مهم ترین دلیل آن ملی شدن صنعت نفت در برخی کشورهای نفت خیز بود.

فواد روحانی که در روزهای قدرت بهائیان به نفت رسیده بود، به عنوان نخستین دبیرکل اوپک انتخاب شد؛ قرار بود سوئیس دفتر اصلی اوپک باشد اما به دلیل مخالفت این کشور با میزبانی اوپک وین به عنوان دفتر اصلی اوپک برگزیده شد.