احمد عبداله‌زاده مهنه:
«حالا داور با «اسپری محوکننده» فاصلۀ خط دفاعی رو مشخص می‌کنه.»
این جمله را در ایام جام جهانی ۲۰۱۴ برزیل زیاد شنیده‌ایم. صحبت از مشخص کردن نقطۀ ضربۀ ایستگاهی و فاصلۀ مجاز خط دفاعی تیم حریف با رنگی کف‌مانند است که پس از یک دقیقه محو می‌شود.
پیش از آن‌که برویم سر اصل مطلب، بگذارید مقدمه‌ای کوتاه بگویم. قرار است ان‌شاءالله در «کارگاه گفتاردرمانی» دربارۀ زبان فارسی با هم صحبت کنیم، البته در حوزۀ تخصص و دغدغۀ خودم، یعنی وصله‌های ناجوری که به‌واسطۀ ترجمه‌های نادرست یا شتاب‌زده و کم‌دقت بر قامت زبان شیرین‌مان جا خوش کرده‌اند. البته این ترجمه‌ها لزوماً در زبان گفتاری راه ندارند، بلکه چه‌بسا بیشتر از راه نوشته - یا به تعبیر وسیع‌تر، از راه رسانه - به زبان فارسی راه یافته‌اند که البته زبان سخن‌گفتن ماست. پس تعبیر «گفتاردرمانی» اگر دقیق نباشد، چندان بیراه هم نیست.
نکتۀ دیگر این‌که قرار نیست اینجا «باید و نباید» راه بیندازیم و بر همۀ مردم خرده بگیریم. در میانۀ دو نگاه محض «تجویزی» و «توصیفی» به زبان، کارگاه گفتاردرمانی سعی می‌کند نگاهی متعادل داشته باشد، یعنی در عین این‌که تلاش برای پاسداشت زبان فارسی و پیشنهاد واژه‌ها و تعبیرات رساتر و آشناتر را ضروری می‌داند، به زبان رایج میان فارسی‌زبانان هم احترام می‌گذارد و مهم‌تر این‌که بین جایگاه و سروشکل زبان گفتاری با زبان نوشتاری هم تفاوت قائل است.
نکتۀ آخر هم این‌که خواهید دید این کارگاه، به‌نوعی آموزش مهارت‌های ترجمه و غیرمستقیم‌تر، آموزش زبان انگلیسی هم هست.
حالا برمی‌گردیم به بازی! «داور با «اسپری محوکننده» فاصلۀ خط دفاعی رو مشخص می‌کنه.»
دعوای اصلی ما سر آن «محوکننده» است. اولاً، آیا این اسپری (افشانه) خودش این خاصیت (دوام یک‌دقیقه‌ای) را دارد یا مایع داخلش؟ ثانیاً، این اسپری، «محوکننده» است یا «محوشونده»؟
جواب سؤال اول که معلوم است. باید خاصیت موقتی بودن و ظهور چندثانیه‌ای را به رنگ یا کف داخل اسپری نسبت دهیم نه به خود آن.
پاسخ سؤال دوم هم روشن است: رنگ، «محوشونده» است نه «محوکننده»؛ یعنی خودش محو می‌شود، نه این‌که چیز دیگری را محو کند.
اما همۀ آتش‌ها از گور واژۀ انگلیسی vanish و یک قاعدۀ دستوری در این زبان بلند می‌شود. vanish فعلِ لازم است، نه متعدی، به‌معنای محو شدن، ناپدید شدن، پاک شدن، از بین رفتن و معادل‌هایی از این دست. آن قاعدۀ زبان انگلیسی می‌گوید که مصدر به‌اضافۀ -ing وقتی در جایگاه صفت قرار بگیرد، معنای صفت فاعلی می‌دهد:
shocking news اخبار تکان‌دهنده/ شوک‌آور
boring job شغل خسته‌کننده/ ملال‌آور
disappointing results نتایج نومیدکننده
amusing story داستان سرگرم‌کننده/ جالب
practicing Muslim مسلمان عامل (به احکام)
حالا در این تب‌وتاب جام جهانی با عبارت vanishing spray روبه‌رو شده‌ایم. مترجم که قاعدۀ بالا را در ذهن دارد، vanishing را به‌صورت فاعلی ترجمه می‌کند. تا اینجا مشکلی نیست. مشکل وقتی خود را نشان می‌دهد که مترجم می‌پندارد صفت فاعلی لزوماً یعنی انجام دادن کاری، و به همین سبب، به جای «محوشونده» - که صفت فاعلی است، اما معنای مفعولی دارد - می‌گوید«محوکننده».
حالا اگر اهل ترجمۀ کلمه‌به‌کلمه باشیم، باید بگوییم «رنگ محوشونده» یا «کف محوشونده». ولی ما می‌خواهیم «معنا» را درست و رسا انتقال دهیم، پس می‌شود از این قالب بیرون آمد و این صحنۀ فوتبالی را به شکل‌های دیگری گزارش کرد:
داور فاصلۀ مدافعان رو با خط موقت مشخص می‌کنه.
داور نقطۀ کاشت توپ رو با علامت موقت مشخص می‌کنه.
داور خط‌کشی موقت رو جلوی مدافعان انجام می‌ده.
داور با اسپری مخصوص، فاصلۀ مدافعان رو مشخص می‌کنه.
و ترجمه‌های دیگر و بهتری که شما هم با کمی دقت می‌توانید پیشنهادکنید و ذیل همین مطلب بنویسید.
خوب است فرهنگستان زبان و ادب فارسی که به‌طور معمول به کار واژه‌گزینی مشغول است، در چنین ایامی یک واحد اورژانس (فوریت‌های زبانی) تشکیل دهد تا کار معادل‌یابی را با سرعت بیشتری انجام دهد. اصلاً فرهنگستان می‌تواند از مردم هم در این زمینه کمک بگیرد و همچنان که در سایت خود بخشی برای پیشنهاد واژه تدارک دیده است، در چنین فوریت‌هایی هم از مردم بخواهد که معادل‌های پیشنهادی خود را - مثلاً از طریق پیامک - به گوش فرهنگستان برسانند و اصلاً برای معادل‌های برگزیده، چه‌بسا بر اساس نظر خود مردم، جایزه تعیین کند. حیف نیست در میان این‌همه مسابقۀ پیامکی «یا بخت و یا اقبال»، فرهنگستان مسابقات فرهنگی-آموزشی و با هدف پاسداشت زبان فارسی برگزار نکند؟
گاف ترجمه ای در بازیهای جام جهانی
۱۳۹۳/۴/۸
