خروج 50 میلیارد دلار، با مهاجرت نخبگان ایرانی

به گزارش نما به نقل از آرمان: مهاجرت در لغت عبارت‌ است از جابه‌جایی مردم از مکانی به مکان دیگر برای کار یا زندگی. مردم معمولا به دلیل دورشدن از شرایط یا عوامل نامساعدی مانند فقر، بلایای طبیعی، جنگ، بیکاری و کمبود امنیت مهاجرت می‌کنند. علاوه بر این، شرایط و عوامل مساعد جذب‌کننده مانند امکانات بهداشتی بیشتر، آموزش بهتر، درآمد بیشتر و مسکن بهتر در مقصد می‌تواند از عوامل مهاجرت باشد.

براساس آنچه آمارها و تحقیقات سالانه نشان می‌دهند، مهاجرت در ذات خود وابسته به همان انگیزه اقتصادی و اجتماعی است. در گزارش صندوق بین‌المللی پول آمده است که «سالانه حدود ۱۸۰ هزار ایرانی تحصیلکرده به امید زندگی و موقعیت شغلی بهتر» از کشور خارج می‌شوند. این صندوق بین‌المللی در گزارش خود می‌افزاید که رقم خروج حدود 180 هزار تحصیلکرده از ایران، به معنی خروج سالانه 50 میلیارد دلار ارز از کشور است.

طبق این آمار هم‌اکنون بیش از 250 هزار مهندس و پزشک ایرانی و بیش از 170 هزار ایرانی با تحصیلات عالیه در آمریکا زندگی می‌‌‌‌کنند و طبق آمار رسمی اداره گذرنامه، در سال 87 روزانه 2/3 نفر با مدرک دکترا، 15 نفر با مدرک کارشناسی‌ارشد، و صدها نفر با مدرک کارشناسی از کشور مهاجرت کرده‌اند.

همچنین، چندی پیش رضا فرجی‌دانا، وزیر سابق علوم اعلام کرد: «هر سال 150 هزار نفر از نخبگان ایران، کشور را ترک می‌‌‌‌کنند.» این یعنی ماهی 12 هزار و 500 نفر یا روزی 410 نفر از نخبگان کشور به خارج سفر می‌‌‌‌کنند. سفری که به گفته وزیر علوم، باعث می‌‌‌‌شود کشور سالانه 150 میلیارد دلار ضرر ببیند. براساس آمارها همچنین در سال 2011 و 2012 هم در حدود 8/ 48 از کل دانشجویان فارغ‌التحصیل لیسانس، ایران را ترک کرده‌اند. از سویی دیگر موج جدیدی از مهاجرت‌ها درست دو سال بعد روی می‌دهد، زمانی که دانشجویان فوق‌لیسانس خود را گرفته و برای کسب دکترا از ایران خارج می‌‌‌شوند تا به کشورهای دیگر بروند. کشورهایی که در صدر آنها آمریکا و کانادا قرار دارد و در این سویش هم فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های بهشتی و تهران و شریف.

عدم توازن در صادرات و واردات مهاجران

در هرحال پدیده مهاجرت امری بدیهی و غیرقابل اجتناب و مقوله‌ای است که کم‌وبیش همه کشورهای دنیا اعم از توسعه‌یافته و توسعه‌نیافته با آن روبه‌رو هستند. بنابر آمارهای محاسبه‌ شده در سازمان بین‌‌المللی مهاجرت، روند مهاجرت در جهان رو به رشد است یعنی، درسال۱۹۶۰تنها۷۶ میلیون نفر از مردم جهان در کشوری بیرون از زادگاه‌‌شان سکونت داشته‏اند اما، در سال ۲۰۰۰ این تعداد به ۱۷۵ میلیون نفر رسیده است. اما آنچه در این میان مطرح است این است که در قبال نخبه‌هایی که از کشور خارج می‌شوند، ایران چه کسانی را به عنوان مهاجران خارجی در خود جای می‌‌‌دهد؟ در پاسخ به سوال مطرح‌شده باید گفت، وضع موجود «صادرات و واردات مهاجران» در ایران معاصر بسیار غریب است.

ایران در سه دهه اخیر چندین میلیون پناهنده کم‌سواد را از پاکستان، افغانستان و عراق در خود جای داده است. به همین نسبت و شاید بیشتر، ایرانیان متخصص و دانشگاه رفته و درس‌خوانده و با استعداد و کارگران ماهر ایران را ترک کرده و به کشورهای آمریکا، اروپا، کانادا، استرالیا، ژاپن و کشورهای کوچک حاشیه خلیج فارس مهاجرت کرده‌‏اند.

حاصل این جابه‌جایی، این است که ایران به‌عنوان یک کشور در حال توسعه، با داشتن دبیرستان‏ها و دانشگاه‏های فعال، بخشی از نیروی انسانی تربیت‌یافته خود را صادر کرده است. تربیت نیروی انسانی ماهر و کارآمد، البته در برگیرنده هزینه‏های فراوان و سرمایه‌گذاری بسیار از سوی ملت و دولت است. با کمال تعجب، در مقابل فرار مغزها، ایران میلیون‏ها نفر پاکستانی، افغانی و عراقی را به‌طور قانونی یا غیرقانونی در کشور پذیرفته است. این مهاجران نسل اخیر به ایران به قصد بهره‏گیری از امکانات و فرصت‏های موجود در ایران به میهن ما آمده و در اینجا سکونت اختیار کرده‏‌اند.

عوامل مهاجرت

پدیده مهاجرت ، حاصل ناهماهنگی‏ها بین نیروی انسانی و عوامل طبیعی و زیست‏محیطی است. گاهی عوامل طبیعی همچون زلزله، خشکسالی، قحطی و گاهی عواملی انسانی همچون جنگ ، موجب جا‌به‌جایی توده‏ای از جمعیت یک کشورمی‌‏شود، ولی گاهی هم افراد یک جامعه با حساب و کتاب و برای دسترسی به اهداف شخصی وخانوادگی به بازار کار در کشورهای بیگانه جذب می‏شوند. اگر کسی فرصت و آزادی برای کسب و کار دلخواه خود نیابد، نه به اجبار بلکه به اختیار راهی سرزمین‏‌های بیگانه می‏شود. در مهاجرت‏های فردی و انتخابی، مهاجرت همیشه از کشورهای فقیر وتوسعه‌نیافته به کشورهای ثروتمند و توسعه‌یافته صورت می‏گیرد.

کشورهای پیشرفته به‌دلیل داشتن ثبات سیاسی و فرصت‏های شغلی و رفاهی، برای متخصصان و تیزهوشان و نیز فعالان سیاسی کشورهای در حال توسعه، بسیار پرجاذبه‏اند. دولت‏های سرمایه‌دار و صنعتی اروپا، آمریکا، کانادا، استرالیا و... هم جذب نخبگان کشورهای دیگر را برای پیشرفت جامعه خود همیشه در دستور کارخویش داشته‏ و برای اینکه سرمایه‏های معنوی و استعدادهای درخشان را از کشورهای دیگر اعم از کشور توسعه‌‏یافته رقیب یا کشورهای توسعه‌نیافته به داخل کشور خود جذب کنند، بسیار آگاهانه عمل می‏‌کنند.

تبعات مهاجرت

یک آسیب‌شناس اجتماعی در رابطه با پدیده مهاجرت می‌‌‌گوید: یکی از پدیده‌های اجتماعی که در حوزه جامعه‌شناسی شهری مورد توجه قرار می‌گیرد، پدیده مهاجرت است. اگر بخواهیم یک طبقه‌بندی از این پدیده داشته باشیم مهاجرت هم به داخل و هم به خارج و هم مهاجرت از روستاها به شهرهای بزرگ صورت می‌‌‌‌گیرد. حسن موسوی‌چلک ادامه می‌دهد: کسی که اقدام به مهاجرت می‌‌‌کند دلایل قانع‌کننده‌ای برای این جابه‌جایی دارد. فی‌نفسه فرد مهاجر به دنبال شرایط بهتر در حوزه کاری و زندگی این عمل را انجام می‌دهد.

چه فرد تحصیلکرده و چه کارگر بی‌سواد به این امید مهاجرت می‌‌کند که وضع زندگی‌اش را بهتر از قبل کند. او می‌افزاید: کشورهایی مانند کانادا که به صورت هدفمند اقدام به جذب و پذیرش مهاجران می‌‌‌کنند، چون برنامه دارند و نیروهایی را پذیرش می‌‌‌کنند که عمدتا متفکر بوده و کارایی متناسب با نیازشان را دارند از پدیده مهاجرت نفع می‌برند. در هرحال بخش عمده‌‌ای از مهاجران برای کسب و کار، بخشی برای تحصیلات و عده‌ای هم برای زندگی مرفه و رفاه بیشتر مهاجرت می‌کنند.

موسوی‌چلک تصریح می‌‌‌‌کند: پدیده مهاجرت خصوصا برای کشورهایی که برنامه‌ریزی در ارتباط با آن صورت نداده‌اند اغلب با مشکلاتی همراه است. مشاغل کاذب، سکونت در اماکن غیررسمی، زندگی‌های مجردی، ایجاد مشکلات فرهنگی و... زمینه بروز مشکلات و آسیب‌های اجتماعی را در این کشورها افزایش می‌‌‌‌دهد. به‌عنوان مثال در کشور ما چه مهاجران کشورهای همسایه و چه افرادی که از روستا‌ها به کلانشهرها می‌‌‌‌آیند نمی‌توانند جذب سیستم شده و آسیب‌های اجتماعی‌ای را به وجود می‌‌‌‌آورند.

این کارشناس آسیب‌های اجتماعی در ادامه تاکید می‌‌‌‌کند: علاوه بر مطالب یادشده مساعدنبودن فضای داخل برای حضور نخبگان اغلب موضوع فرار مغزها را به دنبال دارد که به نظر می‌‌‌‌رسد در کشور ما چندان به این موضوع دقت نشده است که چرا نخبگان رفتن را به ماندن ترجیح می‌‌‌‌دهند؟

او در ادامه ضمن ارائه راهکارهایی برای کاهش آسیب‌های ناشی از مهاجرت می‌‌‌‌گوید: این پدیده اجتناب‌ناپذیر است و طبیعتا هوشمندانه عمل‌کردن در مورد چگونگی جذب مهاجران متخصص و متفکر و همچنین ایجاد فضای مناسب برای ماندن نخبگان اجتماعی در کشور و همچنین بسترسازی در شهرهای کوچک و روستاها می‌‌‌‌تواند تبعات و مشکلات اجتماعی ناشی از مهاجرت را کاهش دهد.