نحوه استفاده دولت قبل از آمارهای اقتصادی/آیا آمارهای اقتصادی دولت قبل مخدوش بود؟

به گزارش نما - ایسنا در گفت و گو با عضو هیئت علمی پژوهشکده مرکز آمار ایران به نحوه ارائه آمارهای اقتصادی در دولت گذشته پرداخته است.

یک اقتصاددان می‌گوید مراجع رسمی ارایه آمار در هیچ دوره‌ای آمار مخدوش ارایه نکرده‌اند و آنچه دولت قبل انجام داد نه ارایه اطلاعات غلط بلکه استفاده سو از برخی مفاهیم آماری بود که ابزاری می‌شد در جهت اعلام وضعیت بهتر برای شاخص‌های کلان.

ایوب فرامرزی درباره تشکیک موجود در آمارهای ارایه شده از سوی مراجع آماری بیان کرد: به نظر من آمار و ارقام ارایه شده توسط نهادهای رسمی کشور مانند مرکز آمار ایران(مرجع رسمی اعلام آمار رسمی کشور) و سایر نهادهای رسمی حاکمیتی (مثل بانک مرکزی) قابل اعتماد هستند و شائبه مخدوش بودن اطلاعات و یا غیر واقعی بودن آن‌ها مردود است.او درباره دلایل تفاوت‌های موجود در ارقام و آمار ارایه شده از سوی مراجع رسمی ارایه آمار نیز بیان کرد:‌ وقتی دو نهاد و دستگاه مستقل از یکدیگر به تولید آمار بپردازند طبیعتا اختلافاتی مشاهده خواهد شد، ولی اندازه این اختلافات به عوامل متعددی وابسته است از جمله آن‌ها می‌توان به اختلاف در دوره‌های مرجع محاسبات، اختلاف در روش‌ها و تکنیک‌های نمونه‌گیری، اختلاف در اندازه و حجم نمونه‌ها و اختلاف در روش‌های محاسباتی اشاره کرد.

این اقتصاددان درباره اختلاف در دوره‌های مرجع محاسبات چنین توضیح داد: به بیان ساده دوره مرجع محاسبات به دوره‌ای اطلاق می‌شود که همانند شاخصی، مبنا و معیار اندازه‌گیری تغییرات رخ داده شده در سایر دوره‌ها عمل می‌کند. به بیانی برای اینکه تغییرات رخ داده شده در سایر دوره‌ها قابل مقایسه باشند باید نسبت به معیاری ثابت و معین سنجیده شوند که آن دوره مبنا را دوره یا سال پایه می‌نامند. طی سال‌های قبل از ۱۳۹۱ سال‌های پایه محاسبه نرخ تورم خانوارهای شهری برای مرکز آمار ایران و بانک مرکزی متفاوت بوده است ولی پس از آن، هر دو مرجع سال ۱۳۹۰ را به عنوان سال مبنای سنجش تغییرات لحاظ کردند. لذا بخشی از اختلافات محاسباتی ناشی از سال و دوره مبنای متفاوت از این طریق از بین رفت.او همچنین درباره اختلاف در روش‌ها و تکنیک‌های نمونه‌گیری نیز بیان کرد:با توجه به اطلاعاتی که به‌واسطه حضور در مرکز آمار ایران در طی سال‌های ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۲ کسب کردم می‌توانم بیان کنم که در ارتباط با روش‌ها و تکنیک‌های نمونه‌گیری، مرکز آمار ایران از تیم و بدنه کارشناسی متخصصی برخوردار است که بسیار به مساله به‌روز بودن و منطبق بر اصول علمی بودن روش‌ها تاکید دارند و تا حد ممکن و مقدور از مناسب‌ترین روش‌ها برای تعیین نمونه‌های مورد نیاز برای جمع‌آوری اطلاعات استفاده می‌کند. ممکن است در روش‌های نمونه‌گیری مرکز آمار ایراداتی هم وجود داشته باشد، ولی به عقیده من با توجه به امکانات در اختیار و شرایط موجود حداکثر تلاش و کوشش در راستای ارایه بهترین‌ها صورت گرفته است.

سرپرست معاونت پژوهشی مرکز آمار ایران درباره اختلاف در اندازه و حجم نمونه‌ها هم بیان کرد: از عمده دلایل بروز اختلافات آماری بین سازمانی، تعداد و نحوه پراکنش نمونه‌ها است که این عامل از روش‌های توضیح داده شده در قسمت قبل نشات می‌گیرد. بر اساس اطلاعات اینجانب تعداد نمونه‌هایی که منجر به محاسبه آمارها در مرکز آمار ایران می‌شود در تمام آمارهای مشترک، به مراتب از بانک مرکزی بالا تر است. شایان ذکر است که این مهم در مرکز آمار ایران با درنظر گرفتن تمام ملاحظات ممکن در راستای حداقل کردن سطح خطاهای احتمالی انجام می‌گیرد.


فرامرزی همچنین درباره اختلاف در روش‌های محاسباتی نیز گفت: در ارتباط با روش‌های فراوری و تولید آمار از نمونه‌های گرداوری شده نیز روش‌های استاندارد بین‌المللی وجود دارند که سازمان‌های مرجع آن‌ها را برای تولید، آماری پرکیفیت توصیه می‌کنند که با توجه به اطلاعات این جانب مرکز آمار ایران در محاسبه تمامی شاخص‌ها از دستورالعمل‌های بین‌المللی استفاده می‌کند. از جمله دستورالعمل‌های استاندارد و بین‌المللی تهیه شاخص‌های قیمت، حساب‌های ملی و آمارهای مربوط به نیروی کار است. از آنجا که در ارتباط با نحوه گردآوری و تهیه آمارهای رسمی توسط بانک مرکزی تقریباً اطلاعی در دسترس نیست، لذا نمی‌توان با اطمینان در ارتباط با استفاده از آخرین استانداردهای بین‌المللی مربوط به روش‌ها و دستورالعمل‌های تولید آمارهای رسمی در بانک مرکزی سخن گفت. شاید یکی از دلایل وجود برخی تفاوت‌ها در آمارهای رسمی منتشر شده توسط مرکز آمار ایران و بانک مرکزی همین مورد باشد.وی تصریح کرد: باتوجه به توضیحات ارایه شده ملاحظه کردید که در صورت عدم وجود یکپارچگی در نظام آماری کشور وجود اختلافات قابل توجه آماری بسیار محتمل است و اختلافات آماری لزوما به معنی دستکاری آمارها و اعمال نظر در آن ها نیست.

او همچنین در پاسخ به این مسئله که همواره شائبه‌هایی درباره نحوه ارایه آمار و اطلاعات از سوی دولت قبل وجود داشته است بیان کرد: در ارتباط با مسایل دولت قبل باید بگویم که من نیز انتقاداتی دارم. مثلا اینکه آن دولت از چندپارگی نظام آماری در راستای اعلام پاره‌ای از آمارها استفاده می‌کرد و دیگر اینکه از کمبود سواد و دانش آماری جامعه در بیان برخی آمارها استفاده می‌کرد که این دو امر سبب بروز آسیب‌های جدی به نظام آماری و از دست رفتن سطح قابل توجهی از اعتماد عمومی و وارد آمدن صدمات قابل توجه به سرمایه اجتماعی کشور شد.وی تصریح کرد: یکپارچه نبودن نظام آماری سبب سردرگمی مردم و مسئولان در فهم و درک شرایط حاکم بر کشور می‌شود. گاهاً اختلاف بین آمارهای منتشر شده در ارتباط با یک موضوع واحد اختلاف‌های معنی‌داری است و لذا سیاست‌گذار و برنامه‌ریز اقتصادی نه در ارتباط با سیاست‌های تجویزی آتی و نه در ارتباط با اندازه اثرگذاری سیاست‌های اعمال شده قبلی خود اطمینانی ندارد و مردم هم دچار سردرگمی در ارتباط با شرایط کشور شده و در مواردی به صحت و سقم آمارهای رسمی شک می‌کنند. مسئله این است که متاسفانه عدم یکپارچگی نظام آماری و وجود آمارهای مختلف برای پدیدهای واحد این امکان را فراهم می‌کرد که بسته به شرایط از آمارهای صحیحی که منافع را تامین می‌کرد استفاده شود و همین مساله باعث بروز شک و شبه به نظام آماری کشور شده بود.وی همچنین بیان کرد: در ارتباط با مساله استفاده نامناسب از کمبود سواد و دانش آماری مردم می‌توان به ارایه یک مثال پرداخت. در برهه‌ای حساس دولت قبل (دولت دهم) به معرفی واژه‌های جدید به اسم تورم نقطه به نقطه پرداخت که چون در آن دوره این نرخ تورم از نرخ تورم واقعی کمتر بود لذا دولت وقت، از آن به عنوان نرخ تورم استفاده کرد. شایان ذکر است که در این مورد دولت وقت دروغی نگفته بود ولی از کمبود سواد و دانش آماری جامعه به نفع خود استفاده نادرست کرده است. این مثال بارزی از پاره‌ای از رفتارهایی بود که علی‌رغم وجود صحت و سقم آمارهای رسمی کشور، شائبه هایی مبنی بر نادرست بودن آمارها بوجود آورد.


او همچنین اظهار کرد: در دولت جدید خوشبختانه اقدامات اساسی و ارزشمندی در این ارتباط صورت گرفته است. مساله چند پارچگی نظام آماری با اعلام مرجعیت رسمی مرکز آمار ایران حل شد. از دیگر اقدمات زیرساختی دیگری که شایسته است مورد توجه قرار گیرد سرمایه‌گذاری در سرمایه انسانی به عنوان ارزشمندترین سرمایه کشور و به شکل ویژه توجه به امر با اهمیت ارتقای سواد و دانش آماری آحاد جامعه است. همچنین در راستای افزایش اعتماد عمومی به آمارهای رسمی تولید شده در نهادهای رسمی کشور شایسته است تا نهادهای مسئول تهیه آمار و ارقام اطلاعات کاملی از تمام مراحل گردآوری، پالایش و تولید آمارهای عرضه شده را در اختیار عموم قرار دهند تا هرچه بیشتر شائبه‌هایی که گاها به برخی آمارها وارد می‌شود از بین برود.

او همچنین در پاسخ به این انتقاد که گفته می‌شود ابزارها و روش‌های جدید در راستای تولید آمارهای به روز در مرکز آمار ایران به‌کار نمی‌رود بیان کرد:خوشبختانه در حوزه تولید آمار تحولات قابل توجهی رخ داده است. اکنون تورم مرکز آمار ایران در نخستین روز هر ماه برای ماه قبل اعلام می شود. در چند سال پیش این فرایند تقریبا ۱۴ روز طول می‌کشید ولی اکنون تنها یک روز طول می‌کشد.مدیر گروه آمارهای اقتصادی پژوهشکده آمار همچنین گفت: در ارتباط با بسیاری از آمارهای دیگر نیز چنین مساله‌ای صادق است. تولید آمارهای رشد اقتصادی و شاخص‌های نیروی کار در بازه زمانی بسیار کوتاه تری نسبت یه قبل محاسبه می‌شوند. این مهم از ۲ طریق حاصل شده است. اول بهبود روش‌های نمونه‌گیری که ناشی از پیشرفت دانش و تخصص مسئولین حوزه مربوطه است و دوم استفاده از تکنولوژی‌های نوین در گردآوری و تحلیل اطلاعات. به عنوان مثال در سرشماری سال ۱۳۹۵ مرکز آمار دیگر از پرسشنامه‌های کاغذی استفاده نمی‌کند. بلکه از تبلت استفاده کرده و قسمتی را نیز به عهده افراد جامعه گذاشته است تا به شکل اینترنتی اطلاعات خود را ارایه دهند. این امر هم امکان ارتقای کیفیت اطلاعات گردآوری شده را به شکل قابل توجهی افزایش خواهد داد، هم سرعت گرداوری و پالایش اطلاعات را به شدت افزایش می‌دهد و در نهایت گامی موثر و قابل توجه در راستای حفاظت هر چه بیشتر از محیط زیست برداشته خواهد شد. این امر بدون حمایت های موثر و مناسب دولت ممکن نبوده است.وی در پایان بیان کرد:‌در مجموع بیان می‌کنم قطعا ایراداتی به آمارهای تولید شده در مرجع آمار رسمی کشور وجود دارد، ولی این آمارها با توجه به اطلاعات من به دور از هرگونه اعمال نظر شخصی، حزبی و جناحی و سیاسی تهیه شده‌اند و با توجه به امکانات موجود در کشور و در اختیار مرکز آمار ایران، از بهترین آمارهایی هستند که امکان تهیه شدن داشته است.