برنامه كاهش سكته های مغزی

به گزارش نما، براساس آمار سازمان بهداشت جهانی، سکته های مغزی سالانه بیش از 15 میلیون نفر را در جهان مبتلا می کند که یک سوم آنان به این علت فوت می کنند، عده ای دچار عوارض شدید می شوند و 5 میلیون نفر از آنان می توانند به زندگی عادیشان برگردند و اینها افرادی هستند که در 3 تا 4 ساعت اول سکته، برای درمان به بیمارستان ها انتقال یافته اند.

کارشناسان معتقدند، سن بالا، پرفشاری خون و استعمال سیگار، بیماری های عروق کرونر قلبی، دیابت، کلسترول بالا و مصرف داروهای خوراکی پیشگیری از بارداری، از مهم ترین عوامل مستعدکننده سکته های مغزی است.

**برنامه کاهش سکته های مغزی

دکتر محمد حاجی آقاجانی ـ معاون درمان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در مصاحبه با رسانه های گروهی اظهار داشته است : امسال بیماران دچار سکته حاد مغزی و سکته قلبی به طور ویژه در کانون توجه معاونت درمان وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشکی قرار خواهند گرفت وقرار است حرکت سازمان یافته ای در مورد درمان حاد این بیماران در کشور انجام شود.

وی از احداث 3 حوزه پیشگیری، درمان حاد و توان بخشی بیماران دچار سکته مغزی خبر داده و گفته است: با آنکه کشورهای توسعه یافته توانسته اند میزان ابتلا به سکته مغزی را کاهش دهند، اما متاسفانه در کشورما این آمار شیوع بالاتری دارد و از سوی دیگر پایین بودن سن سکته های مغزی در کشور سبب شده است برنامه هایی از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی برای کاهش سکته در کشور و به ویژه سکته حاد، در دست اقدام قرار گیرد.

معاون درمان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با اشاره به اینکه عوامل خطر سازی همچون دیابت، کلسترول و به ویژه فشار خــون بالا از عمده علل ابتلا به سکته مغزی است، می افزاید : با وجود آنکه نظام آماری و ثبت اطلاعات بیماری ها از جمله سکته مغزی در کشور ما اشکالاتی دارد، اما یافته ها بیانگر آن است که سکته مغزی چهارمین علت مرگ و میر در ایران را تشکیل می دهد که به همین دلیل کنترل و کاهش عوامل خطرساز در برنامه های پیشگیری وزارت بهداشت و درمان قرار دارد.

وی یاد آوری می کند : از معضلات سکته مغزی، تکرارشوندگی آن است، تا جایی که 32 درصد سکته ها تکرار می شود که بیانگر آن است در مورد این بیماران نه اقداماتی در حوزه پیشگیری های اولیه انجام شده و نه پیشگیری های ثانویه برای پیشگیری از تکرار سکته به عمل آمده است.

دکتر آقا جانی با بیان این مطلب که سکته مغزی 11 درصد دلایل مرگ و میر را در کشور تشکیل می دهد، می گوید : یکی از نکات مهم درمان در مرحله حاد برای این بیماران، تجویز داروی ‏TPA‏ در 4 ساعت اولیه ابتلا به سکته مغزی است که به غیر از دردسترس نبودن این دارو در برخی مراکز، مساله بیمه نبودن آن نیز از مشکلات بیماران دچار سکته مغزی است که وزارت بهداشت و درمان درتلاش است از طریق شورای عالی بیمه نسبت به بیمه این دارو و دسترسی بیشتر بیماران به آن، اقدام کند.

وی با ابراز تاسف از پایین آمدن سن سکته مغزی در کشور می افزاید : با اینکه سن ابتلا به سکته مغزی در دیگر کشورهای در حال توسعه بالای 60 سال است، متاسفانه این سن در کشور ما 5 تا 10 سال کمتراز میانگین جهانی است، ضمن آن که نبود مراکز درمان سکته مغزی از دیگر مشکلات است.

وی یادآوری می کند: در حال حاضر 5 هزار و 700 تخت مراقبت های ویژه مغزی (آی سی یو) در بخش دولتی داریم و بدون درنظر گرفتن نیازهای آینده، به همین میزان نیازمند تخت در این بخش ها هستیم.

همچنین حتی با احتساب اینکه بیش از 2 هزار تخت «آی سی یو» هم در بخش خصوصی وجود دارد، به همین میزان کمبود در بخش خصوصی نیز به چشم می خورد که با توجه به اینکه کمبود تخت های «آی سی یو» همواره یکی از دغدغه های پزشکانی است که با بیماران دچار سکته مغزی سرو کار دارند، نیازمند سرمایه گذاری خاص در بخش مراقبت های ویژه مغزی هستیم. اختصاص 2 هزار و 200 تخت «آی سی یو» از اقدامات وزارت بهداشت و درمان در سال 94 است که بخشی از آن به بیماران دچار سکته مغزی اختصاص داده می شود.

وی با اشاره به اهمیت توان بخشی در بیماران دچار سکته مغزی حاد یادآور می شود: متاسفانه توان بخشی مبتلایان به سکته مغزی در کشور ما تقریبا رها شده است، به این معنی که نه متولی خیلی روشنی دارد و نه سرمایه گذاری در این حوزه انجام شده است. در حال حاضر بازتوانی بیماران دچار سکته مغزی در دستور کار وزارت بهداشت و درمان قرار دارد و این درحالی است که اگر درمان سکته حاد مغزی در 4 ساعت اولیه صورت گیرد، 30 درصد بیماران بدون ایجاد عوارض و ناتوانایی، کاملاً بهبود خواهند یافت.‏

**سکته مغزی و زمان طلایی ‏

دکتر محمد رضا عزیزی ـ متخصص مغز و اعصاب در مورد سکته مغزی می گوید: سکته مغزی اولین علت ناتوانی و معلولیت در جهان است و شایع ترین بیماری است که باعث معلولیت افراد در دنیا می شود.‏

وی با بیان این مطلب که بر اساس آمارهای به دست آمده در هر 45 ثانیه یک نفر دچار سکته مغزی می شود و در هر 3 دقیقه یک نفر جانش را بر اثر این عارضه از دست می دهد، می افزاید: آمارهای به دست آمده در کشور ما حاکی از این است که روزانه 250 تا 300 نفر دچار سکته مغزی می شوند و این در حالی است که در کل دنیا و از جمله ایران آمار سکته مغزی متأسفانه رو به افزایش است و سیستم ثبت مرگ و میر در کشورمان نشان می دهد که طی سال های اخیر سکته مغزی دومین علت مرگ و میر تهرانی ها بوده است. ‏

این متخصص مغز و اعصاب در مورد علت عارضه سکته مغزی یاد آوری می کند: توقف و انسداد خون رسانی به مغز را سکته مغزی می گویند. در این عارضه به سلول های مغزی خون نمی رسد و در عرض چند دقیقه ابتدایی سلول های مغزی از میان می روند و مغز دچار مرگ سلولی می شود.‏

عارضه سکته مغزی به 2 نوع عمده تقسیم می شود. درنوع اول خون رسانی به مغز دچار اختلال می شود و از این رو خون به مغز نمی رسد و رگ ها دچار انسداد می شوند نوع دیگر، خون ریزی مغزی است که در آن رگ های مغز دچار تخریب و پارگی می شوند، خون در بافت مغز جریان پیدا می کند و بافت و سلول های مغز آسیب می بینند در این حالت خون به مغز نمی رسد و تجمع آن، در نهایت از میان رفتن بافت مغز را به همراه می آورد. معمولا 80 درصد سکته های مغزی مربوط به نوع اول است که در اصطلاح به آن «ایسکمیک مغزی» می گویند. ‏

**علایم سکته مغزی ‏

دکتر عزیزی در مورد علایم عارضه سکته مغزی می گوید: ضعف و کرختی در صورت و بازو، به طوری که شخص احساس سنگینی در دست را داشته باشد، می تواند از علائم سکته مغزی باشد. البته معمولا بیماران هر کدام به نحوی خاص این احساس سنگینی را مطرح می کنند، بخصوص که اگر این علایم یک طرفه باشد، یعنی یک طرف بدن بیمار دچار ضعف و کرختی شده باشد و یا اینکه ضعیف و فلج شود.
در این حالت بیمار معتقد است که نمی تواند دست و پایش را تکان دهد و در راه رفتن دچار مشکل است و عدم تعادل پیدا کند.

همچنین ممکن است بیمار به طور ناگهانی دچار اختلال تکلم شود، به طوری که فرد بعد از بیدار شدن متوجه شود که نمی تواند صحبت کند و یا اشکال در بلع پیدا کرده است، گاهی هم حالت گز گز و مور مور و بی حسی و یا احساس سوزش در اندام ها پدید می آید و بیمار ممکن است دچار مشکلات بینایی وکاهش و تاری دید ناگهانی هم شود.

گاهی سکته مغزی خودش را به صورت کاهش حافظه نشان می دهد و زمانی فرد با سر گیجه به پزشک مراجعه می کند و دچار سقوط ناگهانی می شود. در بعضی از موارد بیماران سکته مغزی گاهی دچار بی اختیاری ادرار و مدفوع می شوند در مواقعی که سکته مغزی شدید باشد فرد توانایی انجام دادن حرکات ضعیف را هم از دست می دهد و اگر علایم گذرای سکته هم بود توصیه می شود فرد به پزشک مراجعه کند و در مرکز درمانی مورد معاینه و درمان های لازم قرار گیرد.‏

مشاور رئیس سازمان نظام پزشکی با اشاره به این مطلب که سکته مغزی 3 آزمون مهم دارد، می افزاید: ابتدا از بیماری که دچار سکته مغزی شده است می خواهیم لبخند بزند اگر صورتش به هنگام لبخند زدن دچار ناهمگونی و ناهمسانی شد و به یک سمت انحراف پیدا کرد، یکی از علائم سکته مغـــزی را دارد، همـچنین از بیمار می خواهیم که دست هایش را بالا ببرد که اگر قادر به انجام این کار نشد و یک دستش بلافاصله افتاد، مشکوک به سکته مغزی است و سومین آزمون این است که از او بخواهیم یک جمله ساده را تکرار کند، ولی نتواند. ‏

**سکته مغزی و فشارخون بالا

دکتر عزیزی در مورد دلایل سکته های مغزی یاد آوری می کند: مهم ترین عامل در ایسکمیک مغزی، فشار خون بالا است که احتمال آن را 2 تا 4 برابر افزایش می دهد و عامل دیگر، بیماری دیابت است.
سلول های مغزی بر اثر این بیماری آسیب می بینند و بررسی ها بیانگر آن است که دیابت، میزان احتمال سکته مغزی را 3 برابر افزایش می دهد و از این رو بیماران دیابتی باید به طور مرتب پایش شوند وبه پزشک مراجعه کنند.

فرد دیابتی باید به طوردایم دارو مصرف کند و تحت کنترل پزشک باشد، زیرا این بیماری به قلب، کلیه ها، اعصاب محیطی و مغز آسیب جدی می رساند و یکی از عوامل شایع سکته های مغزی است و این در حالی است که متاسفانه خیلی از دیابتی های جامعه ما از بیماری خود بی اطلاع هستند.‏

عامل دیگر در بروز سکته های مغزی سیگار کشیدن است که تا 4 برابر احتمال سکته مغزی را افزایش می دهد. متاسفانه مصرف سیگار در سال های اخیر یبشتر رواج پیدا کرده است، به طوری که در چند سال اخیر شاهد گرایش جوانان در سنین پایین به سیگار هستیم و این در حالی است که به راحتی می توان آن را ترک و از ابتلا به سکته های مغزی پیشگیری کرد. ‏

مصرف مشروبات الکلی یکی دیگر از عواملی است که باعث سکته مغزی می شود و عامل دیگر ابتلا به این بیماری، در سابقه خانوادگی افراد است.

احتمال سکته مغزی در افراد دیگر هم وجود دارد و از علل دیگر آن، می توان به کم تحرکی و نپرداختن به ورزش به صورت منظم و روزانه اشاره کرد. ضمن آن که تغذیه نامناسب، مصرف چربی های اشباع و چاقی که به شدت در کشور در حال افزایش است، از دیگر عوامل سکته مغزی به حساب می آیند.‏

**سکته مغزی در جوانان

دکتر علی رفیعی ـ متخصص بیماری های مغز و اعصاب هم در مورد سکته مغزی به گزارشگر روزنامه اطلاعات می گوید : سکته های مغزی دومین عامل مرگ و میر در ایران است. این عارضه در هر سنی ممکن است بروز کند و براساس علت یابی، سن بروز این عارضه متفاوت است.

بیماری های ارثی مانند بالا بودن چربی خون به صورت فامیلی و بسیاری از بیماری های قلبی مادرزادی در سنین پایین، می توانند باعث ایجاد سکته مغزی شوند.

ولی سکته ای که به علت تصلب شرایین به وجود می آید، معمولاً در سنین بالای 50 سال رخ می دهد. ‏

وی در مورد علت اصلی سکته مغزی در جوانان می افزاید : بررسی ها نشان داده است جوانانی که دچار سکته مغزی می شوند، زندگی پر استرسی داشته اند. زیرا استرس های ناگهانی و شدید می تواند باعث گرفتگی عروق شود و در یک لحظه خون رسانی به مغز را مختل کند و در نهایت سکته اتفاق بیفتد.‏

دکتر رفیعی با اشاره به این مطلب که مصرف مواد مخدر، روانگردان و محرک و یا آرام بخش بر روی ساختار عروقی مغز تاثیر دارند، می گوید: مصرف داروهایی از خانواده کوکایین، شیشه و کراک هم باعث مرگ بافت های مغزی می شود. اما علت اصلی سکته جوانان، نوعی بیماری به نام «آنتی فسفولیپید» است.

در این بیماری آنتی بادی هایی ایجاد می شوند که با فاکتورهای انعقادی خون تداخل می کنند و باعث بروز لخته در عروق می شوند. 46 درصد سکته های مغزی بیماران زیر 40 سال بر اثر وجود همین آنتی بادی ها بوجود می آید. این نشانگان نیز به 2 گروه اولیه و ثانویه تقسیم می شوند، در گروه اولیه هیچ علتی وجود ندارد و در گروه ثانویه هم بر اثر مصرف برخی از داروها، آنتی بادی در خون به وجود می آید، البته این آنتی بادی ممکن است در خون افراد عادی هم دیده شود، ولی به آن معنا نیست که حتماً فرد در آینده دچار سکته مغزی خواهد شد. ‏

**مصرف آسپرین ‏

این استاد یار دانشگاه علوم پزشکی تهران با بیان این مطلب که مصرف روزانه آسپرین می تواند خطر سکته مغزی را کاهش دهد، می گوید : بر رسی های انجام شده نشان داده است که استفاده مداوم از آسپرین می تواند خطر سکته مغزی را به صورت متوسط تا 30 درصد کاهش دهد. زیرا که آسپرین داروی بسیار راحت و کم عارضه ای است و معمولا برای پیشگیری های ثانویه در کسانی که یک بار سکته مغزی کرده اند، از آسپرین به صورت روزمره استفاده می شود. همچنین مصرف استاتین ها با مکانیسم کاهش چربی خون باعث کاهش خطر سکته مغزی می شوند، این ترکیبات حتی در بیمارانی که کلسترول طبیعی دارند، می تواند خطر ابتلا به بیماری های قلب، عروقی را کاهش دهد و از این رو استفاده از این ترکیبات حتی در بیماران بدون کلسترول بالا هم موثر است.

دکتر رفیعی در پاسخ به این پرسش که درمان فشار خون بالا چه تاثیری در پیشگیری از سکته مغزی دارد می گوید: فشار خون بالا یکی از مهم ترین فاکتورهای قابل تغییر است که بروز سکته مغزی را افزایش می دهد. فشار بالای 14 روی 9 فشار غیر طبیعی محسوب می شود و افرادی که فشار خون شان بالای 14 است، به طور متوسط حدود 6 برابر بیشتر ریسک سکته مغزی دارند، بنابراین توصیه می شود این افراد هر چه سریع تر برای درمان فشار خون بالای خود اقدام کنند. فشار خون متعادل و مطلوب، کمتر از 12 روی 8 است. ‏

عوارض سکته های مغزی

دکتر رفیعی در مورد عوارض سکته های مغزی می افزاید : خوشبختانه بیشتر عوارض این عارضه پس از گذشت زمان و انجام اقدامات توان بخشی تا حدی برطرف می شود و در صورتی که این عوارض عمیق باشد، امکان تثبیت همیشگی درصدی از آن برای بیمار وجود دارد و مثلا ممکن است درجاتی از فلج اندام و یا لکنت زبان ایجاد شود.‏

‏این متخصص مغز و اعصاب در مورد درمان سکته مغزی یاد آوری می کند: درمان اصلی سکته حاد مغزی، داروی از بین برنده لخته خون است که در مورد آنان حداکثر تا 4.5 ساعت پس از سکتة مغزی باید تزریق شود و قبل از تزریق این دارو به اقدامات لازم جهت کنترل مناسب فشارخون نیاز است.

با توجه به اینکه با تزریق این دارو احتمال ایجاد خونریزی های مغزی در حدود 6 درصد از بیماران وجود دارد، آنان باید 24 ساعت با امکانات ویژه و مراقبت های دائم بستری شوند. متاسفانه مشکلاتی که در انتخاب بیمار و کمبود امکانات وجود دارد باعث شده است این دارو تاکنون فقط به حدود 200 بیمار مبتلا به سکته مغزی در کشور داده شود.‏