جزئیات مذاكرات به بن بست رسیده ایران و عربستان برای سفر زائران

به گزارش نما به نقل از خبرآنلاین سعید اوحدی رئیس سازمان حج و زیارت در استودیوی گفتگوی ویژه خبری حاضر شد تا درباره بیانیه امروز سازمان متبوع خود، در عدم حضور حجاج ایرانی در عربستان توضیح داد. به صورت تلفنی آیت الله بوشهری رئیس حوزه های علمیه سراسر کشورو الهام امین زاده معاون حقوقی رئیس جمهور نیز در این باره به اظهار نظر پرداختند.

در ادامه مشروح این میزگرد را می خوانید:

شما در بیانیه گفتید اطمینان به تامین امنیت حجاج ندارید؟
اوحدی: نه، ما در مجموع در طول مذاکرات با سعودی ها، بیش از 11 مورد محدودیتهایی را کشور عربستان در تفاهم نامه خود قید کرده بودند که دفعات قبل نداشتیم. دور اول مذاکرات با 3 ماه تاخیر در 26 فروردین شروع شد. در آن جلسه خواسته ها عنوان شد و به وزیر حج عربستان اعلام کردیم سال گذشته اتفاق بی سابقه ای در طول تاریخ حج داشتیم. 7 هزار زائر قربانی سومدیریت و قصور در ارائه خدمات شدند. هیچ توضیحی از سوی عربستان ارائه نشد. به عربستان 11 مورد محدودیتها را گفتیم قبول نداریم. یک مورد درباره عدم استفاده زائران ایرانی از ناوگان هوایی ما بود. محدودیتهایی را نیز اعمال می کردند. در مذاکرات سالهای قبل، دغدغه ها اعلام می شده و جمع بندی یک تفاهم نامه بوده. امسال با 3 ماه تاخیر مذاکره شد. پس از مذاکرات اولیه و پذیرش خواسته های ما درباره منی و فرودگاه جده، پیشنهاد ارائه کردیم. این ابهام برای ما بود که عربستان چه تمهدیدی را فراهم کرده که شاهد مشکلات سال گذشته نباشیم؟ در هیات های کارشناسی توافق شد که 11 بند محدود کننده برداشته نشود.

زائران ما با چه محدودیتهایی مواجه می شدند؟
اوحدی: ما با یک تفاهم نامه ای مواجه شدیم که یک طرفه بود و به فرض می گفتیم چرا با قطع روابط سیاسی، تفاهم نامه یک طرفه با 3 ماه تاخیر شروع شود. گفتیم حق زائران ایرانی حکم می کند که از امکانات هواپیمایی کشور خود استفاده کند. 3.5 ساعت مذاکره طول کشید تا طرف سعودی قانع شود امکان انتقال زائر بدون استفاده از سیستم حمل و نقل داخلی نیست. پس از 3.5 متن ما را پذیرفتند. یک کپی جدید از متن پیشنهادی به ما دادند و گفتند باید با وزارت خارجه شان هماهنگ کنند. گفتند وزارت خارجه شان هیچ راهکاری برای صدور ویزا در نظر نگرفته. ما برای امضای تفاهم نامه رفته بودیم. دولت عربستان در حال قطع رابطه سیاسی است. مگر می توانند بگویند راهکار برای صدور ویزا نداریم؟ این نشان می دهد راهکاری برای ممانعت از امضای تفاهم نامه با وقت کشی دارند. در تفاهم نامه نصب هر گونه پرچم در مسیر زائران حذف شده بود. با توجه به کار آسیب شناسی با حضور ظرفیتهای ملی صورت گرفته بود راهکارهای تامین امنیت زائران به صورت شفاف بیان شده بود.

یعنی نماد ایرانی ها را اجازه نمی دادند مشخص شود؟
اوحدی: آثار وضعی را باید ببینیم چه می شد. یک راهکار برای تامین اطلاع رسانی و امنیت زائران، تابلوی اطلاع رسانی با پرچم جمهوری اسلامی بود. آنها با عینک ذره بینی سیاسی حج ما را نگاه می کنند. یک محدودیت دیگر تعداد محدود 3 درمانگاه در مدینه و 4 درمانگاه در مکه بود. قبلا 12 درمانگاه شبانه روزی داشتیم. آنها 10 مورد به عنوان سلبیات و امکان عدم بردن دارو را گفته بودند. آمده بودند می گفتند جزئیات پزشکان را به ما بدهید. نسبت تعداد حجاج و پزشکان را تعریف کرده بودند. این محدودیت عجیب بود. محدودیت تحکمی دیگر این بود که اسامی بعثه مقام معظم رهبری، اسامی مدیران حج و زیارت با سوابق و پست اجرایی شان اعلام شود. این یعنی چه؟ ساختار تشکیلاتی را ما برای چه باید اعلام کنیم؟


موضوع دستبند چه بود؟
اوحدی: این درست پرداخت نشد. ما خودمان برای راهکارهای تامین امنیت زائر، با کارشناس دانشگاه به این جمع بندی رسیدیم مچ بند الکترونیکی استفاده کنیم. سال گذشته کارتهای پی.وی. سی برای حجاج صادر شده بود. در حادثه منا، در ازدحام، برخی این کارتها و پلاکها جدا شد. ما به مچ بند الکترونیکی رسیدیم که همه چیز از جمله نام ومشخصات زائر و مشخصات کاروان در آن بود. این را به عربستان گفتیم. گفتند خودمان این کار را طراحی کرده ایم و اجازه نمی دهیم شما این کار را کنید.


بقیه موارد چه بود؟
اوحدی: مواردی بود که ضرورت نداشت. یک بند آوردند که زائران حق برگزاری هیچ مراسمی را در محل اقامت ندارند. یعنی زائران ما در طول تشرف، هیچ مراسمی برگزار نکنند. مگر حج غیر از بهره برداری از فضای معنوی است؟ مگر روز عید غدیر جشن بگیریم خلاف کرده ایم؟ اینها مطرح شد. وزیر حج عربستان هیچ منطقی برای پاسخگویی نداشتند. ما اعلام کردیم در رمی جمرات باید چادرهای امداد و مراکز پزشکی ما مستقر شوند. اعلام کردند ممنوع است. گفتیم درمانگاه ما در ایام تشریف مستقر شوند. عربستان صراحتا گفت هر گونه استقرار درمانگاه ممنوع می باشد. آنها باید استفاده می کردند. باید از فضای مشورتی توسعه خدمات را ببینیم، نه این که بگوییم زائر ایرانی با هواپیمای کشورش نیاید، در کشور ثالث ویزا بگیرد. فرآیند صدور دستبند الکترونیک بسیار پیچیده است. ما باید یکماه تمام باید وقت بگذاریم تا قراردادهای مسکن و خوراک را در سیستم عربستان وارد کنیم تا ویزا بگیریم.


این که طرف شما اختیار نداشته، به چه صورت است؟
اوحدی: جمع بندی ما این است که بین دستگاه های سعودی انسجام نیست. عدم اراده در پذیرش زائران جمهوری اسلامی ایران مشخص بود. عدم انسجام ما را به سمت کندی در مذاکرات می کشاند. درباره خدمات کنسولی که با تامین امنیت زائران رابطه مستقیم دارد، سال گذشته که کنسولگری و سفارت داشتیم و مجوز حضور کارشناسان وزارت خارجه را داشتیم، فاجعه منا به وجود آمد. امسال نه کنسولگری یا سفارت نداریم. زائران پیر، گذرنامه شان را گم می کنند. اگر تصادف کنند، چه کسی پیگیر می شود؟ سال گذشته 40 مورد دستگیری زائرانمان را در بقیع و مسجدالحرام داشتیم. دوسه روز بازداشت می کردند و بعد می گفتند سوءتفاهم بوده. امسال این را مطرح کردیم. وزارت خارجه با هماهنگی سوئیس از طریق سفارت سوئیس پیشنهادی را به عربستان بدهد. وزیر حج عربستان تایید کرد دریافت شده. ما گفتیم همین نامه را در تضمین امنیت زائران را قید کنید. با یک پاسخ مواجه شدیم: این در اختیار من نیست و باید با وزارت خارجه هماهنگ کنم. تا همین اواخر وزیر حج عربستان می گفت امضا کن تا نظر موافق وزارت خارجه را بگیرم. ما می گفتیم 8 کارمندمان مجوز ورود گرفته اند ولی عربستان می گوید هیچ ویزایی صادر نمی کند. با دخالت وزارت خارجه تنها به 5 نفر ویزا دادند. چه تضمینی است که امسال این کارها ادامه پیدا نکند. در عربستان بودیم. وزارت وقت حج عربستان گفت بنده این تفاهم نامه را امضا کرده ام ولی وزارت خارجه این محدودیتها را وضع کرده مانند ممنوعیت دنیای کمیل. گفتیم شما امضا کردید. گفتند از بالا قوانین می آید. ما امسال گفتیم مشکل ما با شما یک مورد و دو مورد نبوده. کدام دستگیری از 10 سال پیش تاکنون به خاطر جرم بوده؟ وزیر وقت حج عربستان گفت من اهل مدینه هستم. به خاطر کنجکاوی خودم شب جمعه کنار حرم پیامبر اسلام آمدم و منتظر دعای کمیل بودم. اولا متن و فضای معنوی دارد. دوم دعای شما سیاسی نیست. سوم زائران شما سر وقت می آیند می نشینند و بعد از یک ساعت دعا بدون شعار سیاسی می روند. گفتم مشکل شما این بهانه ها نیست. شما مذاکرات را 5 ماه به تاخیر انداختید. سعی کردید ورود ما با تاخیر انجام شود. دو دور مذاکرات انجام شد و تاکید کردیم چادرهای امدادی باید در مسیرهای پرتردد ایجاد شود. چرا کشورهای دیگر را از نصب پرچم منع نمی کنید؟ بیت الله متعلق به خداوند است و مدینه النبی هم مشخص است. اگر اینها ادعای میزبانی دارند باید بهترین تسهیلات را برای زائران مهیا کنند.



آیت الله سیدهاشمی حسینی بوشهری مدیر حوزه های علمیه کشور به صورت تلفنی وارد بحث شد.
عکس العمل حوزه های علمیه و نظر مراجع تقلید در این زمینه چیست؟
بوشهری: اقدامی که دولت سعودی نسبت به زائران ما انجام دادند از مصادیق بارز سدا فی سبیل الله است. مراجع بزرگوار تقلید در اظهارات خود عزت و کرامت زائران را تاکید کردند. آقای اوحدی و همکارانشان طی دو ملاقات با مسئولان عربستان بر اساس این مبنا تلاش کردند تا زائران بتوانند توفیق زیارت خانه خدا را داشته باشند ولی همه اینها مبتنی بر همکاری عربستان بوده. آقای اوحدی و بعثه مقام معظم رهبری تمام تلاش خود را برای برگزاری حج آبرومند و در شان زائران انجام داده اند. اگر کسی مایل نبود این سفر انجام گیرد، مذاکرات را تعطیل می کرد. عزیزان دو بار به عربستان رفتند تا اتمام حجت کنند. پیداست آنها ارائه برای عدم تشرف زائران دارند. در سالهای گذشته اهانت نسبت به روحانیون و زائران ما کم نبود ولی چون مسئله مهمتری بود، از این کارها صرفنظر می کردند. زئران خانه خدا باید بدانند اینها مانع اینجا کرده اند و میزبانان راه را بسته اند و طبیعتا زائران نیز نمی توانند به وظیفه خود عمل کنند.


امسال محدودیتهایی برای ما قائل شدند، زائران اگر می رفتند با چه بی حرمتی هایی مواجه می شدند؟
اوحدی: در مذاکرات دور اول ما به این جمع بندی رسیدیم که فضا را توام با آرامش کنیم. ما فراخوان داشتیم و فقط 17 هزار زائر ثبت نام کردند و 6 هزار نفر از این تعداد نیز انصراف دادند. این حجم سنگین فضای جنگ روانی عربستان علیه جمهوری اسلامی ایران باید تلطیف می شد. بلکه تلطیف نشد، بلکه بدتر شد. این فضا تحریک کننده است. در دور اول اصلا ادب سیاسی را در پذیرایی از هیات سیاسی رسمی جمهوری اسلامی ایران رعایت نکردند. ما گفتیم وقتی شما اینطور با هیات سیاسی برخورد می کنید قطعا می توان پیش بینی کرد با زائران چطور رفتار می شود. مواردی داشتیم زائر در داخل اتوبوس بود و منتظر راننده بودند تا آنها را به مسجدالحرام منتقل کند. یک لحظه یک عنصر افراطی، اتوبوس را در سمت مخالف حرکت داد. اگر این راننده افراطی با تیر چراغ برق برخورد نمی کرد معلوم نبود سرنوشت زائران ما چه باشد. سال گذشته تعدادی بچه را تحریک کرده بودند با سنگ و چوب به زائران حمله کنند. گفتیم چه تضمینی برای تامین امنیت زائران دارید؟ وقتی این موارد را مطرح می کردیم گفتند خداوند در قرآن کریم فرموده امنیت زائران در مکه و مدینه تضمین شده. این آموزه دینی است که برای قصور خود، آیه قرآن بخوانید؟ سال گذشته همین آیه شریفه در قرآن بود. سال گذشته آن اتفاق افتاد و یکی از دلایل شهید شدن تعداد زیادی از حجاج، این بود که امکان احیا وجود نداشت. شنیدیم مقام معظم رهبری فرمودند تنها صدایی که در عربستان بلند شد، صدای جمهوری اسلامی ایران بود. گفتیم خودتان گفتید قصور بوده و مسیر برگشت زائران را پلیس امنیت بد بست. همین را بیایید در تفاهم نامه قید کنید. می گفتند باید این موضوع را با وزارت کشور مطرح کنید. عدم هماهنگی بین دستگاه های عربستان و عدم اراده جدی در پذیرش زائران ایرانی باعث این موضوع شد.

چندی پیش امام جمعه مسجدالحرام سخنان تحریک آمیزی علیه شیعیان داشت. این موضوع را چطور ارزیابی می کنید؟
اوحدی: آنها هدفمند این مسایل را مطرح می کنند. ما این موضوع را با وزیر حج مطرح کردیم و گفتیم وقتی امام جماعت مسجدالحرام این مطالب را به مسلمانان می گویند، این زمینه ساز تحریک با زائران می شود. ایشان گفتند اینها تصرفات شخصی است. مگر گوینده یک فرد عادی بوده. برای حفظ کرامت زائران، ما سالها گذشته شاهد برخوردهای ناشایست و بدور از آموزه ها و اخلاق اسلامی در فرودگاه ها که مخالف با رسم میزبانی است شاهد بودیم. توهین به روحانی کاروان، توهین به همه کاروان است. از امکانات فیزیکی برای تفحص زائران استفاده می کنند. قرآن زائران را می گیرند و با عوامل بیسواد، بارها دیده ایم قرآن را پرت کرده اند. پاسخشان این است که برخی کشورها قرآن تحریف شده می آورند. من گفتم قرآن را به وزیر حج سابق شما دادم وقتی قرآن را باز کرد گفت این که قرآن خودمان است. در عصر تکنولوژی لپ تاپ و نوت بوک زائر را می گیرند. 150 لپ تاپ را سال پیش در مدینه گرفتند و دو روز بعد آزاد کردند. این فقط اذیت کردن زائر است. باید زمانی این بحث بسته می شد.

پیگیری های حادثه منا چه می شود؟
اوحدی: زمانی که همکاران ما خدمت مقام معظم رهبری مشرف شدند ایشان به دو نکته تاکید داشتند یکی زنده نگهداشتن این فاجعه است و دوم نیز این که فرمودند وظیفه پیگیری استیفای حقوق خانواده های بازماندگان توسط وزارت خارجه دنبال شود. ما از وزارت حج عربستان خواستیم دیه و حکم شرعی را بدهید باید کشور مسلمان از بیت المال دیه شرعی را پیدا کنند. گفتند یکی دو ماهه دنبال پیگیری شهدای سقوط جرثقیل هستیم و بعد دنبال پیگیری فاجعه منا هستیم.

الهام امین زاده معاون حقوقی رئیس جمهور با تلفن وارد بحث شد.
از لحاظ حقوق بین الملل دولت سعودی چه تکالیفی را بر عهده داشت؟ آیا انجام داده یا نه؟
امین زاده: هر گاه کشوری مرتکب خطایی می شود که منجر به از بین رفتن جان شهروندان کشور دیگر می شود، در موردی ایالات متحده آمریکا از بلغارستان شکایت کرد که باید مسببین مجازات، خسارات پیگیری و عدم تکرار، تضمین شود. در ماجرای اخیر منا، مشاهده نشده عربستان از کسی عذرخواهی کند یا تضمین بری مناسک حج آتی بدهد. در آینده نیز نگرانی از تکرار چنین فجایعی جدی است.