فرانسه نگران تجارت ۱۱۰ میلیارد دلاری با كشورهای اسلامی

به گزارش نما، انتشار کاریکاتوری موهن در یک نشریه فرانسوی و توهین نشریه «شارلی‌ابدو» به ساحت مقدس پیامبر اسلام(ص) طی هفته‌های اخیر و همچنین حمایت دولتمردان این کشور از این اقدامات خصمانه، با واکنش‌های گسترده جامعه اسلامی روبه‌رو شده است. یکی از این واکنش‌ها، راه‌اندازی «کمپین تحریم کالاهای فرانسوی» در کشورهای اسلامی بوده که به‌صورت خودجوش در شبکه‌های اجتماعی درحال پیگیری است. در گزارش حاضر به بررسی ابعاد احتمالی و میزان تاثیرگذاری این کمپین پرداخته‌ایم. بررسی‌ها نشان می‌دهد به‌جز ۳۰۰ میلیون مسلمانی که در خارج از مرزهای کشورهای اسلامی زندگی می‌کنند، حجم تجارت بین کشورهای اسلامی (۵۷ کشور عضو سازمان همکاری‌های اسلامی) و فرانسه طی سال گذشته چیزی حدود ۱۱۰ میلیارد دلار بوده است.

البته موضوع فقط به اینجا ختم نمی‌شود، چراکه بسیاری از شرکت‌های چندملیتی فرانسه در قالب غول‌های انرژی، فروشگاه‌های زنجیره‌ای، شرکت‌های خودروسازی و انواع برندهای لوکس این کشور در کشورهای اسلامی فعال بوده که از پیامدهای این کمپین تحریمی در امان نخواهند بود. براساس گزارش‌هایی که رویترز، فرانس ۲۴ و برخی دیگر از رسانه‌های مشهور جهان منتشر کرده‌اند، با شروع فعالیت کمپین تحریم کالاهای فرانسوی، در بسیاری از کشورهای اسلامی اجناس و برندهای متعلق به این کشور از قفسه فروشگاه‌ها جمع‌آوری‌ شده است. چنان‌که در ادامه اشاره می‌شود، اولین ضربات کمپین تحریمی به‌اندازه‌ای بوده که بتواند دولتمردان فرانسوی را از تهدیدهای قبلی و حمایت از آنچه خودشان آزادی بیان می‌نامند، منصرف کند.

رشد ۵۴ درصدی حمله به مسلمانان در فرانسه

طی هفته‌های اخیر انتشار کاریکاتوری موهن در یک نشریه فرانسوی، خشم جوامع اسلامی را برانگیخت. پس از این اتفاق، قتل ساموئل پتی، معلم تاریخ یکی از مدارس حومه پاریس به دست یک نوجوان ۱۸ ساله چچنی‌تبار هم بهانه‌ای شد تا دوباره فرانسوی‌ها به مقدسات اسلامی توهین کنند. علاوه‌بر این، حمایت «امانوئل ماکرون» از اقدامات توهین‌آمیز به مقدسات اسلامی به بهانه آزادی بیان نیز موج دیگری از واکنش‌های مسلمانان را در پی داشت.

اقدامات خصمانه فرانسوی‌ها علیه مسلمانان به همین جا ختم نمی‌شود؛ چنانکه براساس بررسی‌های دیده‌بان فرانسه علیه اسلام‌هراسی، طی سال ۲۰۱۹ حملات علیه مسلمانان در این کشور نسبت به سال ۲۰۱۸ رشد ۵۴ درصدی داشته است.

براساس گزارش این موسسه، در سال ۲۰۱۷ تعداد ۱۲۲ حمله به مسلمانان فرانسوی صورت گرفته بود که این تعداد در سال ۲۰۱۸ به ۱۰۰ مورد رسیده و در سال گذشته نیز این تعداد با رشد ۵۴ درصدی ۱۵۴ مورد اعلام شده است. لازم به یادآوری است در فرانسه براساس برآوردهای مختلف ۵ میلیون و ۲۷۰ هزار مسلمان زندگی می‌کنند که گفته می‌شود اگر اقدامات اخیر دولت فرانسه در شرایط غیرکرونایی بود، می‌توانست منجر به واکنش‌های گسترده‌تری از سوی مسلمانان این کشور مواجه شود.

دردسر جدید اقتصاد کرونازده فرانسه

اقدامات و اظهارات غیراخلاقی دولت فرانسه و همچنین توهین نشریه «شارلی ابدو» به ساحت مقدس پیامبر اسلام(ص) درحالی رخ می‌دهد که فرانسه همانند دیگر کشورها درگیر پیامدهای اقتصادی و اجتماعی ناشی از شیوع ویروس کروناست. براساس آمارهای اعلام شده از سوی موسسه ملی آمار و مطالعات اقتصادی فرانسه، پیش‌بینی می‌شود اقتصاد این کشور در پایان سال ۲۰۲۰ تا ۹ درصد کوچک‌تر شود. بانک مرکزی فرانسه نیز برآورد کرده اقتصاد این کشور تا اواسط سال ۲۰۲۲ از بحران کووید-۱۹ بهبود نخواهد یافت.

براساس برآوردهای این بانک در فرانسه با شیوع کرونا یک میلیون شغل از بین رفته است. آسیب‌پذیری قابل توجه اقتصاد فرانسه از شیوع کرونا زمانی قابل باورتر می‌شود که تصور کنیم حدود ۱۰ درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور وابسته به بخش گردشگری بوده است و در سال گذشته نزدیک به ۹۰ میلیون گردشگر خارجی از این کشور بازدید کرده‌اند و درآمد این کشور از گردشگری ۲۷۰ میلیارد دلار بوده است. تاکنون گرچه آمار رسمی از کاهش درآمدهای بخش گردشگری این کشور منتشر نشده؛ اما مشخص است که بخش قابل توجهی از درآمدهای این بخش به‌واسطه کرونا و بسته شدن مرزها آب رفته است. در همین زمینه آمارها نشان می‌دهد با شیوع کرونا ۳۰ درصد از کل نیروی کار شاغل در ناوگان هوایی فرانسه شغل خود را از دست داده‌اند.

در بخش هتلداری و مشاغل پذیرایی نیز با لغو نمایشگاه‌ها و اعمال قوانین بیشتر برای فعالیت رستوران‌ها، کرونا موجب از بین رفتن ۱۵ درصد از مشاغل این بخش شده است. براساس آنچه در ادامه می‌آید، اقتصاد کرونازده فرانسه علاوه‌بر مشکلات قبلی، به‌نظر می‌رسد با شوک دیگری نیز مواجه شده که به‌واسطه تبعیت دولتمردان این کشور از سیاست‌های افراطی در مقابل مسلمانان است. این شوک جدید، مبارزه نرمی است که مسلمانان در کشورهای مختلف علیه کالاهای فرانسوی به‌راه انداخته‌اند که به‌نظر می‌رسد آثار آن هرچند هم محدود باشد، حداقل به لحاظ روانی دامنگیر کالاهای فرانسوی خواهد شد.

تقابل فرانسه با جامعه ۱.۶ میلیارد نفری

براساس گزارش مرکز مطالعات و پژوهش‌های دینی اجتماعی پیوفورم آمریکا، در یک آمارگیری که در ۲۳۰ کشور جهان درباره پیروان ادیان مختلف انجام شده، دین مسیحیت با ۵/۳۱ درصد پیرو در میان مردم جهان در رتبه اول و اسلام با ۲۳ درصد پیرو، در رتبه دوم قرار دارند. براساس مطالعات این مرکز، دین مسیحیت ۲/۲ میلیارد نفر و دین اسلام ۶/۱ میلیارد نفر پیرو دارند و پس از این دو، ملحدان (بی‌دینان) با یک میلیارد نفر بیشترین جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند و در رتبه سوم جهان قرار دارند. همچنین پیروان آیین هندو نزدیک به یک میلیارد نفر، بودا ۵۰۰ میلیون نفر و دین یهود بیش از ۱۴ میلیون نفر گزارش شده است. در اینجا هدف از ذکر جمعیت مسلمانان بررسی ابعاد واکنش‌های مسلمین نسبت به اقدامات خصمانه فرانسوی‌ها در توهین به مقدمات اسلامی است.

همان‌طورکه در شروع گزارش حاضر نیز گفته شد، علاوه‌بر راهپیمایی‌ها و ابراز انزجار کلامی، بخش بسیار با اهمیت، واکنش‌های مسلمانان در مقابل اقدامات خصمانه فرانسوی‌ها مربوط به کمپین اخیری است که جوانان مسلمان در کشورهای مختلف علیه کالاهای فرانسوی به راه انداخته‌اند.

اثرگذاری این مبارزه نرم تا جایی بوده که برخلاف اظهارات اولیه امانوئل مکرون مبنی‌بر مقاومت فرانسوی‌ها و حمایت آنان از آزادی‌های به ظاهر مدنی (توهین به مقدسات اسلامی)، آثار عقب‌نشینی کاملا در اظهارات مسئولان فرانسوی و ازجمله در اظهارات اخیر وزیر خارجه این کشور دیده می‌شود؛ به‌طوری که ژان ایو لودریان، وزیر خارجه این کشور در مجمع ملی در حاشیه بررسی بودجه وزارتخانه خود با ارسال پیام صلحی به جهان اسلام، تاکید کرد: «فرانسه کشور گذشت و بخشش بود نه تحقیر کردن و طرد نمودن.»

وی ادامه می‌دهد: «دین و فرهنگ اسلامی بخشی از تاریخ فرانسه و اروپاست و ما به آنها احترام می‌گذاریم. مسلمانان کاملا به جامعه ملی ما تعلق دارند.» اما برگردیم به موضوع کمپینی که حالا بر سر زبان‌ها افتاده و فرانسوی‌ها درخواست لغو آن را دارند. این موضوع چندان مشخص نیست که جرقه اولیه «کمپین تحریم (بایکوت) خرید کالاهای فرانسوی» را چه‌کسی زده است، با این حال رسانه‌های مختلف رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه را آغازگر این حرکت ذکر کرده‌اند.

وی دوشنبه هفته گذشته در اظهاراتی گفته بود: «من از همه شهروندان ترکیه می‌خواهم که هرگز به مارک‌های فرانسوی کمک نکرده و آنها را خریداری نکنند.»

در ادامه، موضوعی که اهمیت کمپین را دوچندان کرد، گسترش آن در شبکه‌های اجتماعی کشورهای عربی بود.

واکنش‌ها در شبکه‌های اجتماعی به قدری قابل تامل بوده که براساس اخباری که در رسانه‌های معتبر عربی و همچنین رسانه‌های فرانسوی همچون «فرانس ۲۴» منتشر شده است طی ۵ روز اخیر برخی از فروشگاه‌های کویت محصولات فرانسوی که عمدتا لبنیات بودند را از قفسه‌های خود حذف کردند. اردن و قطر نیز از دیگر کشورهایی بوده‌اند که کالاهای فرانسوی را از قفسه فروشگاه‌های خود جمع‌آوری کرده‌اند. نمونه این حرکت‌ها در ترکیه نیز انجام شده، با این حال به جهت اینکه نمی‌توان آماری از آثار و پیامدهای این حرکت‌ها گزارش کرد، در ادامه به جزئیات تجارت خارجی بین فرانسه و کشورهای اسلامی اشاره می‌کنیم.

این نکته لازم به ذکر است چنانکه اشاره شد، جمعیت مسلمان جهان ۲۳ درصد از کل جمعیت جهان را شامل شده و معادل ۱.۶ میلیارد نفر است. با این حال با توجه به پراکندگی جغرافیایی جمعیت مسلمانان در کشورهای مختلف، در گزارش حاضر برای تشریح وضعیت تجارت خارجی بین فرانسه و جامعه اسلامی، صرفا آمارهای کشورهای اسلامی اشاره شده و کشورهای اسلامی را معادل کشورهای عضو «سازمان همکاری اسلامی» (OIC) درنظر گرفته‌ایم.

براین اساس طبیعی است که خارج از این کشورها نیز جمعیت مسلمان قابل توجهی در دیگر نقاط کره زمین زندگی می‌کنند. برای مثال از جمعیت یک میلیارد و ۳۷۰ میلیون نفری هند، ۱۹۵ میلیون نفر مسلمان هستند.

در روسیه ۱۴ میلیون نفر و در برخی کشورهای اروپایی نیز ۴ تا ۵ میلیون مسلمان زندگی می‌کنند. به هر حال نباید از اثرگذاری جمعیت مسلمان در کشورهایی که اسلامی نیستند نیز غافل شد، اما با توجه به اینکه آمارهای کشورهای اسلامی قابل دسترس‌تر است، در این گزارش صرفا به بررسی روابط تجاری فرانسه با ۵۷ کشور عضو سازمان همکاری اسلامی پرداخته‌ایم.

روابط تجاری ۱۱۰ میلیارد دلاری فرانسه با مسلمانان

براساس آمارهای ارائه شده در وب‌سایت نقشه تجاری (trademap) وابسته به سازمان تجارت جهانی، با درنظر گرفتن کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی (OIC)، حجم تجارت (واردات و صادرات) بین فرانسه و ۵۷ کشور اسلامی طی سال ۲۰۱۹ حدود ۱۱۰ میلیارد و ۲۰۴ میلیون دلار بوده است که حدود ۵۰ میلیارد و ۳۰۵ میلیون دلار آن مربوط به صادرات فرانسه به کشورهای اسلامی و ۵۹ میلیارد و ۸۹۹ میلیون دلار نیز واردات فرانسه از این کشورها بوده است. براین اساس با درنظر گرفتن ۵۵۵ میلیارد دلار صادرات فرانسه طی سال گذشته به نقاط مختلف جهان، صادرات به کشورهای اسلامی معادل بیش از ۹ درصد صادرات فرانسه است و همچنین با درنظر گرفتن واردات ۶۳۸ میلیارد دلاری این کشور در سال گذشته، این میزان نیز معادل ۹.۴ درصد از کل واردات این کشور را شامل می‌شود.

درخصوص صادرات فرانسه به کشورهای اسلامی، طی سال ۲۰۱۹ بین کشورهای اسلامی کشور ترکیه با واردات ۶.۶ میلیارد دلاری خود، بیشترین میزان خرید کالاهای فرانسوی را بین کشورهای اسلامی داشته است. پس از این کشور، الجزایر با ۵.۵ میلیارد دلار در رتبه دوم، مراکش با ۵.۳ میلیارد دلار در رتبه سوم، قطر با ۴.۳ میلیارد دلار در رتبه چهارم، تونس با ۳.۷ میلیارد دلار در رتبه پنجم، امارات با ۳.۶ میلیارد دلار در رتبه ششم، عربستان سعودی با ۳.۴ میلیارد دلار در رتبه هفتم، مصر با۲.۶ میلیارد دلار در رتبه هشتم، اندونزی با ۱.۷ میلیارد دلار در رتبه نهم و مالزی نیز با نزدیک به ۱.۷ میلیارد دلار در رتبه دهم قرار دارند.

درمجموع ۹۴ درصد از صادرات ۵۰ میلیارد دلاری فرانسه به کشورهای اسلامی طی سال گذشته مربوط به ۲۴ کشوری است که نام آنها در جدول آمده است. در این بین کشورها، نام ایران نیز دیده می‌شود که براساس آمارهای trademap طی سال ۲۰۱۹ واردات ایران از فرانسه حدود ۴۲۰ میلیون دلار بوده است. این میزان واردات ایران از فرانسه، کشورمان را در بین ۵۷ کشور در رتبه ۱۵ قرار می‌دهد.

اما درخصوص واردات فرانسه از کشورهای اسلامی نیز براساس آمارهای ارائه شده در وب‌سایت trademap طی سال ۲۰۱۹ فرانسه نزدیک به ۶۰ میلیارد دلار انواع کالا از کشورهای اسلامی وارد کرده است که در بین این کشورها، ترکیه با صادرات ۹.۷ میلیارد دلاری خود در رتبه اول بازار فرانسه بین کشورهای اسلامی قرار داشته است.

پس از این کشور، عربستان‌سعودی با صادرات ۷.۳ میلیارد دلاری خود در رتبه دوم، مراکش با ۶.۲ میلیارد دلار در رتبه سوم، تونس با ۵ میلیارد دلار در رتبه چهارم، الجزایر با ۴.۷ میلیارد دلار در رتبه پنجم، نیجریه با ۴.۳ میلیارد دلار در رتبه ششم، قزاقستان با ۳.۶ میلیارد دلار در رتبه هفتم، بنگلادش با ۳.۳ میلیارد دلار در رتبه هشتم، مالزی با ۲.۶ میلیارد دلار در رتبه نهم و اندونزی نیز با صادرات بیش از ۲ میلیارد دلاری خود در رتبه دهم قرار داشته است.

همچنین امارات نیز با صادرات ۱.۷ میلیارد دلاری در رتبه یازدهم جای گرفته است. اما کشورمان نیز با صادرات ۵۲ میلیون دلاری خود رتبه‌ای بهتر از ۳۴ در بین ۵۷ کشور مسلمان به‌دست نیاورده است.

تجربه جالب تنبیه دانمارک از سوی مسلمانان

پیش‌تر به بررسی حجم تجارت فرانسه با کشورهای اسلامی پرداخته شد و نیز گفته شد که کشورهای اسلامی را معادل کشورهای عضو «سازمان همکاری اسلامی» (OIC) در نظر گرفته‌ایم. با درنظر گرفتن این موضوع که یک جمعیت ۳۰۰ میلیونی نفری هم در خارج از مرزهای کشورهای اسلامی و در جوامع غیراسلامی ساکن هستند، تبعات و پیامدهای توهین‌های فرانسوی‌ها به مقدسات اسلامی و ازجمله توهین به پیامبر خاتم(ص) می‌تواند ابعاد وسیع‌تری به دنبال داشته باشد. قبل از اینکه به این موضوع بپردازیم که چه بخش‌هایی از اقتصاد فرانسه ممکن است به واسطه تشکیل کمپین اخیر تحریم کالاهای این کشور آسیب ببیند، یک تجربه تاریخی جالب را در اینجا مرور می‌کنیم.

پس از انتشار کاریکاتورهای موهن از سوی روزنامه دانمارکی در سال ۲۰۰۶، موجی از اعتراضات در کشورهای اسلامی به‌راه افتاد که در آن زمان هم کمپین مشابهی علیه کالاهای این کشور در جوامع اسلامی شکل گرفت. براساس آمارهای دولت دانمارک، تحریم کالاهای دانمارکی توسط مسلمانان در سال ۲۰۰۶ منجر به کاهش ۵/۱۵ درصدی صادرات کل این کشور بین ماه‌های فوریه و ژوئن همان سال شده است.

این آمارها نشان می‌دهد صادرات دانمارک به عربستان سعودی پس از تحریم ۴۰ درصد کاهش یافته، این میزان در ایران ۴۷ درصد بوده و در لیبی، سوریه، سودان و یمن نیز صادرات دانمارک به‌شدت سقوط کرده است. این هزینه برای مشاغل دانمارکی در حدود ۱۳۴ میلیون یورو(۴/۱۵۸ میلیون دلار) برآورد شده است. همچنین این آمار نشان می‌دهد، شرکت‌های مواد غذایی به‌ویژه در حوزه محصولات لبنی بیشترین آسیب را از تحریم‌های مسلمانان دیده‌اند.

۶ بخش در معرض تحریم فرانسوی‌ها

قبل از اینکه درخصوص این موضوع بحث کنیم که چه کالاهای فرانسویی در خطر تحریم در کشورهای اسلامی هستند باید به اینکه نکته اشاره کنیم که مشکل فرانسه با کشورهای اسلامی از این به بعد صرفا مربوط و محدود در تحریم کالایی نخواهد بود و طبیعی است که چه‌بسا کمپین تحریمی فعلی بعد از چندین ما به کار خود پایان دهد، اما مساله مهم‌تر چرخه خشونتی است که هرچند شروع‌کننده آن فرانسوی‌ها هستند؛ اما بازتولید آن می‌تواند قدرت فرماندهی عملیات را از دست دولتمردان فرانسوی خارج کرده و امنیت شهروندان و حتی سرمایه‌گذاران و کالاهای این کشور را در خارج از مرزهای فرانسه به مخاطره بیندازد.

در اینجا به برخی از شرکت‌ها و بخش‌های اقتصادی فرانسه اشاره می‌کنیم که در کشورهای با اکثریت مسلمان فعالیت دارند. این بخش‌ها شامل صادرات غلات فرانسه، فعالیت سوپرمارکت‌ها و فروشگاه‌های چندمیلتی فرانسوی در کشورهای اسلامی، فعالیت و سرمایه‌گذاری غول‌های انرژی فرانسه در کشورهای اسلامی، فروش کالاهای لوکس و مد فرانسه در کشورهای اسلامی، فعالیت صنایع خودروسازی در کشورهای اسلامی و فروش محصولات صنایع هوافضای فرانسه در کشورهای اسلامی است.

۱- غلات: فرانسه صادرکننده عمده محصولات کشاورزی در جهان است و ۳ درصد این محصولات به خاورمیانه صادر می‌شود. غلات قسمت عمده‌ای از این صادرات را تشکیل می‌دهد. الجزایر دهمین بازار صادراتی بزرگ محصولات کشاورزی فرانسه است که طبق آمارهای وزارت کشاورزی فرانسه ارزش این محصولات به بیش از ۱.۴ میلیارد یورو در سال ۲۰۱۹ رسیده است. مراکش یکی از کشورهای مسلمان است که توهین به مقدسات از سوی فرانسوی‌ها را محکوم کرد. این کشور در سال گذشته ازجمله خریداران محصولات کشاورزی و غلات فرانسه بوده است.

۲- سوپرمارکت‌ها و فروشگاه‌های چندملیتی: یکی از اهداف فراخوان تحریم کالاهای فرانسوی در کشورهای اسلامی و ازجمله در عربستان سعودی، سوپرمارکت‌های زنجیره‌ای کارفور(Carrefour) بود. فعالیت خرده‌فروش فرانسوی‌ها در بسیاری از مناطق خاورمیانه و جنوب آسیا از طریق توافقنامه‌های دوجانبه سال‌هاست ادامه داشته و برای فرانسوی‌ها آورده زیادی داشته است. علاوه‌بر عربستان، کارفور در کشورهایی ازجمله پاکستان، لبنان، یمن، مراکش و بحرین هم فعالیت می‌کند. براساس گزارش رویترز، تابلوهایی به زبان عربی که مشتریان را به تحریم محصولات فرانسوی فرا می‌خواند، در قفسه‌های سوپرمارکت‌ها در برخی کشورهای عربی قرار داده شده است. در ترکیه نیز سوپرمارکت‌های زنجیره‌ای کارفور ۶۴۳ فروشگاه را در سراسر این کشور تاسیس کرده و ۱۰ هزار و ۵۰۰ نفر در این فروشگاه‌ها مشغول به کار هستند.

۳- بخش انرژی: شرکت توتال غول انرژی فرانسه در بسیاری از کشورها با اکثریت مسلمان حضور دارد. در پاکستان، بنگلادش و ترکیه، کشورهایی که واکنش شدیدی نسبت به اقدامات موهن فرانسه داشته‌اند، توتال عمدتا در فروش محصولات پتروشیمی و نفتی متمرکز است. در عربستان سعودی و همچنین در چندین کشور دیگر خلیج فارس، توتال سرمایه‌گذاری بزرگ در زمینه اکتشاف و تولید نفت و فرآورده‌های نفتی کرده است.

۴- صنعت مد و لوکس: در فروشگاهی که رویترز روز یکشنبه از شهر کویت بازدید کرده، محصولات آرایشی و بهداشتی تولید شده توسط L’Oreal از قفسه‌ها برداشته شده است. گفته می‌شود این فروشگاه یکی از حدود ۷۰ فروشگاه وابسته به اتحادیه تعاونی‌های کویت بوده که تصمیم گرفته فروش محصولات فرانسوی را متوقف کند. همچنین برندهای عمده مد فرانسه همچون Louis Vuitton و Chanel نیز از دیگر برندهای فرانسوی هستند که در فروشگاه‌های سراسر خاورمیانه ازجمله در عربستان سعودی و دبی حضور دارند. گفته می‌شود مشتریان ثروتمند خاورمیانه هنگام سفر از بزرگ‌ترین خریداران کالاهای لوکس برندهایی همچون LVMH هستند.

۵- صنایع دفاعی و هوافضا: فرانسه یکی از صادرکنندگان اصلی اسلحه در جهان است. گروه تالس (Thales) ازجمله شرکت‌هایی است که فناوری هوانوردی و سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی را به تعدادی از کشورهای مسلمان می‌فروشد. براساس وب سایت این شرکت، مشتریان این شرکت شامل عربستان سعودی، امارات متحده عربی، ترکیه و قطر هستند. مصر و قطر ازجمله کشورهایی هستند که جت نظامی رافال از فرانسه سفارش داده‌اند.

۶- خودروسازی: خودروسازان فرانسوی بخش قابل توجهی از تولیدات خود را در خارج از فرانسه تولید می‌کنند. در سال‌های گذشته ایران یکی از بازارهای اصلی این خودروسازان بود. این شرکت‌ها هرچند در کیفیت محصولات قابل مقایسه با شرکت‌های آمریکایی، آلمانی و ژاپنی نیستند، اما با توجه به قیمت نسبتا مناسب آنها، مورد توجه اغلب کشورها بوده‌اند که در بین آنها تعداد زیادی از کشورهای اسلامی دیده می‌شود. برای نمونه، خودروساز فرانسوی رنو در ۶ ماهه نخست سال جاری نزدیک به ۵۰ هزار دستگاه خودرو در ترکیه تولید کرده است. پژو سیتروئن نیز دیگر شرکت فرانسوی است که گفته است فروش آنها در ترکیه طی سال‌های اخیر رشد قابل توجهی داشته است.

منبع: روزنامه فرهیختگان