مسیر قرمز رشد اقتصادی

این آمار که در تازه‌ترین گزارش «نماگرهای اقتصادی» منتشر شده، حاکی از این است که تولید ناخالص داخلی کشور در سال 1390 به میزان 3 درصد بوده‌است. البته پیش از این «دنیای اقتصاد» به نقل از منابع رسمی از نرخ 3 درصدی رشد اقتصادی ایران در این سال خبر داده بود؛ اما این اولین بار است که یک گزارش رسمی این نرخ را اعلام می‌کند.

گزارش بانک مرکزی میزان نرخ رشد اقتصادی سالانه را به‌صورت فصلی نیز تا پایان سال 1390 مشخص کرده که نشان می‌دهد برای نخستین بار در چند سال اخیر، رشد اقتصادی در زمستان سال 1390 کمتر از صفر شده و رقم منفی 3/0 درصدی را ثبت کرده‌است. این آمار نشان می‌دهد رشد اقتصادی ایران از پاییز سال 1389 به‌صورت مداوم در حال کاهش بوده‌است.

اطلاعات جدید همچنین حاکی از رکود قابل توجهی در بخش‌های سرمایه‌گذاری و نیز فعالیت‌های صنعتی در کشور از سال 1390 به بعد است؛ به‌طوری‌که در بهار سال گذشته تعداد «جواز تاسیس واحدهای صنعتی» در کشور به‌عنوان یکی از شاخص‌های سرمایه‌گذاری در بخش صنعت، به میزان 33 درصد کاهش یافته و ارزش این جوازها نیز با افتی 67 درصدی مواجه بوده‌است.

گزارش بانک مرکزی از وضعیت متغیرهای اقتصادی در بهار سال 1391 نشان می‌دهد
افت مشهود شاخص‌های صنعت و سرمایه‌گذاری
رونمایی رسمی از رشد اقتصادی 90

بانک مرکزی برای نخستین بار در گزارشی رسمی نرخ رشد اقتصادی ایران در سال 1390 را به میزان 3 درصد اعلام کرد. این گزارش نشان می‌دهد رشد اقتصادی در زمستان سال 1390 به زیر صفر رسیده و رقم منفی 3/0 درصدی را ثبت کرده است. آمارهای منتشر شده که تا سه ماهه نخست سال 1391 را پوشش می‌دهد، حاکی از رکود قابل‌توجهی در بخش‌های سرمایه‌گذاری و فعالیت‌های صنعتی در کشور در سال 1390 است که تا بهار سال 1391 نیز ادامه یافته، به طوری که در بهار این سال، تعداد جواز تاسیس واحدهای صنعتی در کشور با کاهشی در حدود 33 درصد و ارزش این جوازها نیز با افتی به میزان 67 درصد مواجه شده است.

تولید در سال 1390

تازه‌ترین گزارش از نماگرهای اقتصادی بانک مرکزی از وضعیت متغیرهای کلان اقتصاد ایران منتشر شد. در این گزارش برای نخستین بار میزان تولید ناخالص داخلی در سه‌ماهه چهارم سال 1390 مشخص شده؛ بنابراین می‌توان گزارش جدید بانک مرکزی را اولین گزارش «رسمی» از تولید و رشد اقتصادی ایران در سال 1390 دانست. این گزارش، اخباری را که پیش از این در خصوص رشد اقتصادی بین 2 تا 3 درصد در سال 1390 منتشر شده بود، مورد تایید قرار داده، هر چند مشخص می‌کند رشد اقتصادی در سه ماهه چهارم این سال منفی بوده است.

این گزارش می‌گوید رقم «تولید ناخالص داخلی به قیمت پایه» در سال 1390 در حدود 610 هزار و 134 میلیارد تومان بوده است.

البته برای مقایسه تولید ناخالص داخلی با سال‌های دیگر، بانک مرکزی از مقدار آن «تورم‌زدایی» می‌کند و ارقام آن را نسبت به قیمت‌های سال پایه تعدیل می‌کند تا اثر افزایش اسمی قیمت‌ها به خاطر تورم روی آن خنثی شود. به این ترتیب، بانک مرکزی مقادیر آن را بر حسب «قیمت‌های ثابت» سال 1376 نیز اعلام می‌کند که با این کار، مقدار تولید ناخالص داخلی به قیمت پایه در سال 1390 و بر اساس قیمت‌های سال 1376، به رقم 55 هزار و 537 میلیارد تومان رسیده است که در مقایسه با سال 1389، رشدی 3 درصدی را نشان می‌دهد. همچنین بر اساس آمارهای تولید به قیمت پایه، رشد اقتصادی در زمستان سال 1390 در حدود منفی 3/0 درصد بوده است.

هرچند در صورتی که «تولید ناخالص داخلی کشور به قیمت بازار» مبنا قرار داده شود، مشخص می‌شود که رقم آن در پایان سال 1390، به 611 هزار و 747 میلیارد تومان رسیده است. این متغیر با تعدیل شدن با ارقام قیمت‌های ثابت سال 1376، معادل 55 هزار و 651 میلیارد تومان خواهد بود. به این ترتیب با استفاده از ارقام تولید به قیمت «بازار»، رشد اقتصادی در سال 1390 معادل 6/2 درصد و نرخ این رشد در زمستان این سال نیز به میزان منفی 8/0 درصد مشخص خواهد شد.

رشد منفی در زمستان

مطابق این گزارش، رشد اقتصادی هر یک از فصل‌ها (با استفاده از تولید به قیمت‌های پایه) از پاییز سال 1389 رو به نزول بوده است. میزان این رشد در پاییز سال 1389 معادل 6/6 درصد، در زمستان سال 1389 معادل 5/6 درصد، در بهار سال 1390 معادل 3/5 درصد، در تابستان سال 1390 معادل 2/4 درصد، در پاییز سال 1390 معادل 6/2 درصد و در زمستان سال 1390 نیز به پایین‌ترین نرخ در سال‌های اخیر منتهی به سال 1390 رسیده و منفی 3/0 درصد شده است.

البته در صورتی که مقادیر مربوط به تولید با قیمت‌های «بازار» مبنا قرار بگیرد، مشخص می‌شود که رشد اقتصادی کشور برای بازه‌های زمانی سه ماهه (نسبت به بازه سه ماهه سال قبل) در سال 1390 با روندی نزولی بوده است. به طوری که با شروع از نرخ 4/6 درصدی زمستان سال 1389، به نرخ 6/5 درصدی در بهار سال 1389، به رقم 8/3 درصدی در تابستان سال 1390، نرخ 9/1 درصدی برای پاییز سال 1390 و در نهایت رقم منفی 8/0 درصدی در زمستان سال 1390 رسیده است. به عبارت دیگر، میزان تولید کشور در زمستان سال 1390 در حدود منفی 8/0 درصد کمتر از تولید صورت گرفته در پاییز سال 1390 بوده است.

هر چند برخی از گزارش‌هایی که با معیارهای دیگری مقادیر تولید ناخالص داخلی و رشد اقتصادی کشور را برای سال 1390 محاسبه کرده بود، میزان کل رشد اقتصادی کشور را نیز در ارقام پایین‌تری اعلام کرده ‌بود. البته با انتشار آمار بانک مرکزی، تنها رقم رسمی و قابل‌استناد برای تولید و رشد اقتصاد ایران همین مقادیر اعلام شده خواهد بود.

به هر طریق، برخی از کارشناسان می‌گویند با روند کاهشی رخ داده در تولید ناخالص داخلی و سرمایه‌گذاری در کشور، روند منفی رشد که از زمستان سال 1390 آغاز شده، در دوره‌های بعدی نیز ادامه یافته و بر این اساس رشد اقتصادی سال 1391 را نیز در مقادیر زیر صفر تخمین زده‌اند.

کاهش سرمایه‌گذاری و رکود صنعت

گزارش بانک مرکزی نشان می‌دهد رقم «تشکیل سرمایه ثابت ناخالص» (جمع کل برای هر دو بخش دولتی و خصوصی) در سال 1390 نیز کاهش یافته و به حدود یک درصد رسیده است. این رقم در سال 1389 در حدود 9/6 درصد گزارش شده بود. اهمیت این متغیر که نشان‌دهنده سرمایه‌گذاری صورت گرفته در کشور است این است که می‌تواند بر تولید و رشد اقتصادی سال‌های بعد تاثیر بگذارد؛ چراکه سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته باعث گسترش زیرساخت‌های اقتصادی شده و ظرفیت تولید سال‌های دیگر را بالا می‌برد.

این اطلاعات می‌گوید میزان تشکیل سرمایه در سال 1390 در مقایسه با سال 1389، در بخش «ساختمان» در حدود 8/1 درصد افزایش یافته و در بخش «ماشین‌آلات» نیز، تنها 3/0 درصد در این سال رشد داشته است. همچنین متغیرهای دیگری نیز که به نوعی با تشکیل سرمایه و سرمایه‌گذاری در بخش صنعت در ارتباط هستند، طبق این گزارش روند کاهشی و حتی نرخ منفی در پیش گرفته‌اند.

این آمار می‌گوید میزان رشد «جواز تاسیس واحدهای صنعتی» در سال 1390 و در سه ماهه نخست سال 1391، از لحاظ تعداد نزدیک به صفر و از لحاظ ارزش جوازها نیز منفی بوده است، به طوری که در سال 1390، تعداد جوازها تنها 4/0 درصد افزایش یافته و ارزش آنها به میزان منفی 9/6 درصد کاهش داشته است.

این در حالی است که در سه ماهه نخست سال 1391، تعداد جواز تاسیس واحدهای صنعتی، به میزان قابل‌توجهی در حدود منفی 3/33 درصد کاهش یافته و ارزش جوازهای تاسیس صنعتی نیز، به میزان بسیار چشمگیر و هشداردهنده‌ای؛ یعنی با نرخ منفی 2/67 درصد کم شده است.

برخی از کارشناسان این روند را نشانگر رکود عمیق در بخش‌های صنعتی کشور در این سال می‌دانند. در خصوص آمارهای مربوط به میزان پروانه بهره‌برداری از واحدهای صنعتی نیز اوضاع به همین منوال است. به طوری که تعداد پروانه‌های بهره‌برداری صادر شده در سال 1390 نسبت به سال پیش با افتی در حدود منفی 5/8 درصد مواجه شده و ارزش پروانه‌های صادر شده نیز کاهشی منفی 9/19 درصدی به خود دیده است.

مشابه آمار مربوط به جواز تاسیس، روند نزولی مربوط به پروانه‌های بهره‌برداری نیز در سه ماهه نخست سال 1391 به نحو چشمگیری تشدید شده و مقدار آن با شتاب بیشتری کم شده است. به طوری که تعداد پروانه‌های بهره‌برداری در بهار سال 1391 نسبت به بهار سال پیشین، در حدود منفی 7/33 درصد کم شده و ارزش پروانه‌ها نیز با افتی منفی 9/36 درصدی مواجه شده است.

تولید به تفکیک‌ بخش‌ها

گزارش بانک مرکزی میزان تولید ناخالص داخلی صورت گرفته در کشور در سال 1390 را به تفکیک هر یک از بخش‌های اقتصادی مشخص‌کرده است. این آمار می‌گوید در بین چهار بخش عمده «نفت»، «کشاورزی»، «صنایع و معادن» و «خدمات» اقتصاد ایران، بیشترین تولید و بالاترین سهم از تولید کل، مربوط به بخش خدمات بوده که 3/46 درصد از تولید ناخالص داخلی کل کشور در سال 1390 را به خود اختصاص داده است.

پس از بخش خدمات بخش نفت قرار دارد که به تنهایی 3/27 درصد از کل تولیدات و کل ارزش افزوده ایجاد شده در اقتصاد ایران را دربرمی‌گیرد؛ تولیدات غیرنفتی، مجموعا 7/72 درصد از تولیدات کشور را در بر می‌گیرد. پس از این دو بخش نیز، بخش صنایع و معادن بیشترین سهم از تولید را با نسبت 3/21 درصدی دارد که عمده آن؛ یعنی 9/13 درصد مربوط به بخش صنعت و معدن و یک بخش کوچک‌تر از آن یعنی 5 درصد، متعلق به بخش ساختمان عنوان شده است. در خصوص اجزای دیگر بخش صنعت و معدن اطلاعاتی ذکر نشده است.

در نهایت نیز، کمترین سهم از کل تولید ناخالص داخلی ایران در بین بخش‌های چهارگانه را بخش «کشاورزی» دارد که ارزش افزوده صورت گرفته در این بخش، تنها 8/8 درصد از کل ارزش افزوده اقتصاد ایران را در بر می‌گیرد.

همچنین این گزارش نشان می‌دهد تولید نفت کشور در سال 1390 در حدود 3 میلیون و 619 هزار بشکه در روز بوده است که نسبت به میزان آن در سال 1389، رشدی 3/2 درصدی را نشان می‌دهد. همچنین میزان تولید نفت ایران در سه ماهه اول سال 1391 نیز افزایش یافته و به رقم 3 میلیون و 758 هزار بشکه در روز رسیده که نسبت به دوره قبلی، رشدی 7/0 درصدی را نشان می‌دهد. هر چند با وجود این رشد، رقم صادرات نفتی ایران کاهش یافته و با کاهشی قابل‌توجه به میزان 8/6 درصد، به رقم 2 میلیون و 35 هزار بشکه در روز رسیده است.

بدهی‌های خارجی

اطلاعات منتشر شده وضعیت بدهی‌های خارجی کشور را نیز به روز کرده و رقم آن را تا بهار سال 1391 مشخص کرده است.

مطابق این داده‌ها رقم کل بدهی‌های خارجی ایران که از سال 1389 به بعد روندی نزولی در پیش گرفته بود، همچنان در حال کاهش یافتن است و در پایان بهار سال گذشته مجموع آن به حوالی 0/14 میلیارد دلار رسیده که از کل آن، 7/5 میلیارد دلار مربوط به بدهی‌های خارجی کوتاه‌مدت و 3/8 میلیارد دلار آن نیز مربوط به بدهی‌های خارجی بلندمدت بوده است.

مجموع بدهی‌های خارجی کشور در پایان سال 1389 به میزان 8/22 میلیارد دلار و در پایان سال 1390 به میزان 3/17 میلیارد دلار بوده است. برخی از کارشناسان کاهش در روند بدهی‌های خارجی کشور را در نتیجه کاهش در اعتبار ایران در بازارهای مالی جهانی و نیز تشدید محدودیت‌های بین‌المللی بر مبادلات کشور عنوان می‌کنند.