یادداشتی خطاب به آقای وزیر نفت!

به گزارش نما، آیا امکان دارد ما در آینده به یک واردات کننده بنزین مانند گذشته تبدیل شویم . پاسخ درست و کارشناسی به این سوال مقداری نگران کننده است ، چرا که با مشاهده برخی آمار میتوان به این موضوع رسید اگر اتفاقات خوشایند و مدیریت بهینه ای در آینده در حوزه بنزین رخ ندهد ما به زودی با یک چالش بسیار بزرگ باعنوان واردات بنزین مواجه خواهیم شد .

به این آمار توجه کنید : "در دوازدهمین روز سال جدید بالاترین رکورد مصرف ۱۰۰ میلیون و ۷۰۰ هزار لیتر بنزین در کل کشور به مصرف رسید و این در حالی است که در میانگین مصرف در سال گذشته ۶۹ میلیون لیتر بوده که نزدیک ۳۲ میلیون لیتر افزایش مصرف را نشان می دهد." این آمار نشان دهنده رسیدن کشور به یک مرز هشدار است ، بنابراین باید هرچه زودتر به چاره بود . لذا از این سو این یادداشت چالش‌های واردات بنزین را از سه دیدگاه بررسی میکند و هشدارهایی را به دولت و مسولان ذیربط میدهد .

نخست از نقطه نظر اقتصادی واردات بنزین یک نمونه بارز خروج ارز برای وارد کردن کالایی است که نه جنبه سرمایه گذاری، بلکه جنبه مصرفی دارد. واردات روزانه ۶ میلیون لیتر بنزین (با در نظر گرفتن تولید واحدهای پتروشیمی که منتج به کاهش واردات می‌شود) موجب خروج ارز به میزان حدود دو میلیارد دلار از کشور می‌شود.

حال اگر واردات بدون در نظر گرفتن تولید بنزین واحدهای پتروشیمی در نظر گرفته شود، یعنی برای واردات ۱۵ میلیون لیتردر روز، میزان خروج سالانه ارز به چهار و نیم میلیارد دلار می‌رسد. این عدد معادل با ساخت یک پالایشگاه به ظرفیت ۴۰۰ هزار بشکه در روز است. یک پالایشگاه ۴۰۰ هزار بشکه‌ای با فناوری های موجود میتواند ۱۱ میلیون لیتر بنزین تحویل دهد که در حدود واردات مورد نیاز با فرض توقف عرضه بنزین پتروشیمی است.

بنابراین، سالانه معادل ساخت یک پالایشگاه بزرگ با ظرفیت ۴۰۰ هزار بشکه نفت در روز، هزینه سوخت خودروها می‌شود و این موضوع یکی از چالش‌های مهم واردات بنزین است.

دیدگاه دوم از منظر امنیت ملی این است که واردات بنزین به معنای وابستگی در تامین سوخت خودروها است. اهمیت این موضوع در وهله اول ممکن است مشخص نشود ؛ اما اهمیت این موضوع زمانی مشخص می‌شود که به هر دلیلی در دسترسی های موجود خللی وارد شود.

تحریم بنزین یکی از این دلایل بود که موجب اختلال در دسترسی کشور به بنزین شد. بنابراین، واردات بنزین منجر به وابستگی امنیتی به کشورهای صادرکننده می‌شود. با توجه به شرایط کشور و شرایط خاص تحریم، خطر این وابستگی دوچندان می‌شود و ضرورت خودکفایی کامل در تولید بنزین تشدید می‌گردد. در واقع، در یک سناریوی بدبینانه درصورتیکه تحریمها تشدید و واردات بنزین با مشکل روبرو شود، اثرات کوتاه مدت و بلند مدتی خواهد داشت.

از اثرات کوتاه مدت میتوان به شکل گیری صفهای طویل سوخت در شهرها و افزایش سطح نارضایتی مردم، اختلال در جابجایی افراد و شکل گیری بازار سیاه سوخت و از اثرات بلند مدت به تشدید آلودگی هوا و تهدید سلامتی مردم اشاره کرد.

چالش سوم واردات بنزین، در موضوع توسعه فناوری است. درواقع، تا زمانیکه واردات بنزین در دستور کار شرکت ملی نفت باشد ضرورت توسعه فناوری برای به کارگیری فناوریهای جدید و با بازدهی بالاتر ایجاد نمیشود.

توضیح آنکه، محصولات تولیدی پالایشگاهها با فراورده‌های وارداتی با کیفیت (بنزین سوپر) مخلوط شده و پس از آن وارد بازار می‌شوند. بنابراین، ضرورتی برای ارتقای کیفیت فراورده تولیدی پالایشگاهها احساس نمی شود. اما در صورت قطع شدن واردات بنزین، پالایشگاهها مجبور به ارتقای فناوری‌های خود برای تولید محصولات باکیفیت تر می‌شوند.

بنابراین، اینکه به بهانه قدیمی بودن فناوری ها و نداشتن صرفه اقتصادی از توسعه پالایشگاهها جلوگیری میشود به دلیل وجود راه میان‌بر برای تامین بنزین است. در غیر اینصورت، شرکت نفت توسعه فناوری و بکارگیری فناوری های جدید را در اولویت‌های خود قرار می‌داد.

بطور خلاصه چالشهای مختلفی که از واردات بنزین ایجاد شده‌اند عبارتند از: چالشهای اقتصادی، امنیتی، سلامت و توسعه فناوری.

به نظر می‌رسد دو مورد سلامت و توسعه فناوری با توجه به اثرگذاری بالایی که دارند از مهمترین چالشهای واردات بنزین هستند. در مورد سلامت ذکر این نکته ضروری است که محصول تولیدی پالایشگاهها از کیفیت بسیار پایینی برخوردار هستند و صرفا بخاطر اختلاط با بنزین سوپر وارداتی به کیفیت متوسطی می‌رسند و لذا توسعه فناوری ضرورت خود را از دست می‌دهد و در صورت قطع بنزین سوپر خطرات شدیدی برای سلامت مردم به همراه خواهد داشت.

بنابراین به آقای زنگنه و مدیران ایشان توصیه میکنیم هرچه زودتر درسال اقتصاد مقاومتی مقدمات طرح خودکفایی بنزین را آماده کنند وگرنه ممکن است خودکفا نشدن بنزین و واردات بنزین هرچند اندک ایران را با چالش های بزرگی روبرو کند .

علی رضاییان - دانشجوی دکتری اقتصاد