نفیسه زارعی- کتاب به عنوان یک اثر مکتوب برای ثبت رویدادهای گوناگون از دیرباز مورد توجه قرار داشته است، حکومتها، آدم‌ها و اصولا تمدن‌ها برای آنکه حافظه تاریخی‌شان مسائل مهم را به باد فراموشی نسپردند آنها را در چارچوب کتاب ثبت و ضبط می‌کنند، وقایع سال 1342 ایران نیز از آن دست از وقایعی است که نظر مورخان و اهالی فرهنگ را به خود جلب کرده است اما حادثه ترور حسنعلی منصور توسط شهدای مؤتلفه اسلامی و به تبع آن دادگاه تاریخی این شهدا هم از برش‌های تاریخی مهمی است که در حوزه نشر مقبول افتاده است:
تاریخ شفاهی جوانمردان
تاریخ شفاهی گونهای نسبتا جدید در زمینه ثبت و ضبط تاریخ و تجارب است اینگونه هرچند متکی به حافظه تاریخی راویان است اما با این حال بکر بودن وقایع و زوایای مختلفی را از یک اتفاق و یا شخصیت، درست شبیه برگ برنده رو می‌کند. تدوین تاریخ شفاهی زندگی و مبارزات شهید صادق امانی به قلم امین عزیزی و مجتبی سلطانی احمدی به زندگی مبارزاتی شهید با روایت نزدیکان می‌پردازد.
طعم شیرینی شهادت با چاشنی خاطره
یک بخش دیگر از آثار مکتوب درباره شهدای حزب مؤتلفه اسلامی در خاطره نگاشت¬هایی است که از زبان مبارزان و همرزمان بیان شده کتاب پنجم، خاطرات حاج هاشمی امانی و کتبی از این دست هرچند زندگینامه و مبارزات مردان انقلاب را روایت می¬کند اما هنگامیکه به مرحله سال 42 و رویداد انقلابی ترور منصور می‌رسد چاشنی خاطره را با طعم شیرین شجاعت و دلاوری در می‌آمیزد.
به روایت اسناد
ناگفته‌ها که حوادث را بر اساس اسناد به جامانده از رژیم پهلوی بیان می‌کنند از آن دست از آرشیوهای متقن و مطمئن هستند که می‌شود برای کارهای پژوهشی روی آنها حساب باز کرد در حوزه وقایع کاپیتولاسیون و اعدام تاریخی یکی از وابستگان استعمار کتاب‌های به روایت اسناد که حاصل تلاش مرکز اسناد انقلاب اسلامی است کارایی دارد اما نکته مهم این است که عمدتا شهدای مؤتلفه در کنجی از این اسناد قرار دارند کتاب‌هایی نظیر شهید اندرزگو بر اساس اسناد و خاطرات و ناگفته‌ها و پرونده ساواک از این جنس هستند.
بایدهایی که باید نوشته شوند
بااینکه آثار متفاوتی در حوزه نشر مکتوب در زمینه شهدای مؤتلفه اسلامی تألیف شده است اما به جرأت می‌توان گفت همچنان خلأ وجود آثاری که سبک زندگی شهدا به ویژه یاران شهید امانی به عنوان جوان انقلابی و استکبارستیز را برای نسل امروز روایت کند احساس می‌شود، همچنین پرداختن به کیفیت زندگی و فعالیت در قالب یک تشکیلات الهی نیز می‌تواند منجر به تولید آثاری موضوع محور شود.
